ایران و بحران تحریمها

 

فاتح صالحی

به دنبال روی کار آمدن رژیم جمهوری اسلامی در ایران، غرب و بخصوص ایالات متحده ‏ی آمریکا مجموعه‏ ای از تحریمها را علیه ایران تصویب کردند، اما با شروع جنگ هشت ساله میان ایران و عراق این تحریم‏ها به حاشیه رفتند و به شکلی عملی به اجرا درنیامدند.

 امروزه بعد از 31 سال از آن تحریمهای ضعیف، مدت نزدیک به 4 سال است که این تحریم‏ها بیشتر مدنظر قرار گرفته و حتی زیادتر شده است. هر چند ایران در این مدت به خصوص در دهه‏ی 70 شمسی توانست تحریم‏ها را با سود گرفتن از بازار خرید دوم و سوم تا اندازه‏ای مشخص خنثی سازد. این مسئله هم به عدم هماهنگی میان کشورهای تصویب کننده‏ی تحریم‏ها علیه ایران برمی‏گشت. چرا که از این طریق آن دسته از کشورها مواد لازم بازار مصرف ایران را به آن کشور روانه می‏کردند و سود قابل توجه و چندبرابری در بازرگانی با ایران به دست می‏آوردند. از این سو هم رژیم تهران به خاطر بقا و تسلیح خود، هرگز به فکر منافع عمومی مردم ایران نبوده و آن درآمدی را که می‏بایست به سبد سرانه‏ی مردم واریز شود، یکسره روانه‏ی بازارهای اروپا، آسیا و حتی آمریکا می‏کرد. این فرآیند تا آشکار شدن فعالیت‏های مخفی ایران برای غنی‏سازی اورانیوم که به مدت 18 سال دور از انظار عمومی و ناظران آژانس بین‏المللی نیروی اتمی، در مراکز مخفی ایران انجام می‏گرفت، ادامه داشت. اما پس از این رویداد و شناخت همه‏جانبه‏ی ایران از سوی مقامات غربی، کار ایران را برای تأمین نیازهای خود، به خصوص در زمینه‏ی اتمی و نظامی تا اندازه‏ای دشوارتر ساخت. اما ایران توانسته بود از راه تأسیس شرکتهای مختلفی به‏خصوص در کشورهای حاشیه‏ی خلیج‏فارس و جنوب شرقی آسیا، نیازهای خود را برای دستیابی به بمب اتمی تأمین نماید. این مهم در حقیقت دور زدن تحریمها و به گونه‏ای سوءاستفاده کردن از سیستم مالی و اقتصادی جهانی به شمار می‏آید. امری که کشورهای غربی و به‏ویژه آمریکا را وادار ساخت که تحریم‏های دقیق‏تری علیه ایران به اجرا دربیاورند. به همین منظور سه قطعنامه در شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه برنامه‏های هسته‏ای ایران به منظور پیشگیری از دستیابی به تکنولوژی ساخت بمب اتمی از سوی رژیم آخوندی تصویب شد. اما این تحریم‏ها هم به گونه‏ای نتوانستند تأثیر‏گذار باشند. به همین دلیل بحران هسته‏ای جمهوری اسلامی ایران، کشورهای عضو شورای امنیت را متقاعد ساخت که تحریم‏ها باید هدفمندتر باشند تا ایران نتواند از راه سومی آنها را دور بزند، مسئه‏ای که برآیند ناهماهنگی در میان کشورهای غربی، آمریکا و آسیا بود. اما پس از کار و مطالعات بی‏وقفه‏ی کشورهای 1+5 ، به‏خصوص فرانسه، بریتانیا، آلمان و آمریکا، طرحی تازه از تحریم‏ها به شورای امنیت سازمان ملل تقدیم شد. ایران در این مورد کاملاً احساس کرد این قطعنامه‏ی جدید می‏تواند توانایی این کشور را در تأمین نیازهای خود با مشکل مواجه سازد. از همین رو، به شکلی همه‏جانبه دیپلماسی خارجی خود را به کار انداخت تا جلوی تصویب این قطعنامه را که مجموعه‏ای از تحریم‏های هدفمند علیه برنامه‏های هسته‏ای و نظامی ایران را شامل می‏شد، بگیرد. اما برخلاف تلاش‏های دستگاه دیپلماسی ایران، چهارمین قطعنامه‏ی شورای امنیت علیه برنامه‏‏های اتمی و نظامی ایران در مورخه‏ی 9 ژوئن 2010 تحت عنوان قطعنامه‏ی 1929، با اکثریت آرای اعضای شورای امنیت به تصویب رسید.

این قطعنامه برخلاف قطعنامه‏ های دیگر تا اندازه‏ای سختگیرانه‏تر بود، به‏خصوص که همه‏ ی کشورهای عضو سازمان ملل متحد را به اجرای کامل آن ملزم می‏ساخت. این مسئله هم سبب شد که برخی از دوستان و هم‏پیمانان استراتژیک رژیم تهران از این کشور روی برگردانند.

برای نمونه به جز کشورهای خلیج فارس، کشور روسیه که به شکلی مستمر مدافع ایران بوده و عملاً بارها از تصویب قطعنامه‏ های اینچنینی علیه ایران جلوگیری می‏کرد، به صف کشورهای تحریم‏ کننده‏ ی ایران پیوسته است. دستور عدم فروش سیستم ضدموشکی S300 و چندین نوع ابزار و ادوات جنگی دیگر مثل سامانه‏های دفاعی، هوایی و دریایی که در لیست سازمان ملل متحد فروش آنها به ایران ممنوع اعلام شده، نشان دهنده ‏ی این واقعیت است که حتی کشوری همانند روسیه نیز دریافته است که رژیم ایدئولوژیکی همچون جمهوری اسلامی ایران اگر توانایی ساخت بمب اتمی را داشته باشد، قبل از همه‏ ی کشورهای دیگر خطری برای روسیه محسوب می‏شود، چرا که روسیه به خوبی دریافته است که ایران چگونه توانسته است میان سیاستمداران مسکو نفوذ کند و چگونه گروه‏های افراطی را در منطقه‏ ی آسیای میانه و قفقاز تجهیزو مسلح کرده است.

در روزهای اخیر کشور ترکیه هم اعلام نمود که به قطعنامه ‏ی چهارم شورای امنیت متعهد بوده و دوشادوش کشورهای جهان تحریم‏ها را علیه ایران به اجرا درمی‏آورد. هر چند این سخنان تنها ظاهر قضیه بوده و به شکلی عملی احتمال اجرای آن وجود ندارد. چرا که کشور ترکیه در شرایط کنونی می‏تواند به بهترین شکل جیب مقامات رژیم جمهوری اسلامی را خالی کند و سود مضاعفی ببرد، لیکن از سوی دیگر نیز اگر احساس نماید منافع آن کشور با آمریکا و کشورهای غربی به‏ ویژه در مورد پرونده ‏ی عضویت ترکیه در اتحادیه‏ ی اروپا به خطر میافتد، با اطمینان خاطر هرگز منافع و مصالح خود را برای مقامات ایرانی فراموش نخواهد کرد و ایران را تنها خواهد گذاشت. البته باید این نکته را نیز ذکر کرد که ترکیه به تنهایی نمی‏تواند در همه‏ ی زمینه‏ ها به ایران کمک نماید، از همین رو احتمال دارد از سوی کشورهای غربی تحت فشار قرار نگیرد. در اینجا، تنها کشور چین باقی می‏ماند که ایران به طور کلی روی این کشور حساب ویژه‏ای باز نموده و در شرایط کنونی تنها کشور چین است که عملاً تحریم‏ها را علیه ایران به اجرا درنمی‏آورد.

اما این اوضاع نمی‏تواند ادامه پیدا کند، چرا که آمریکا و غرب آنقدر کارت فشار برای اعمال فشار بر چین در اختیار دارند که در موقع نیاز و در دقیقه‏ ی 90 آن را به کار بیاندازند. بر همین منوال تصور می‏رود که تحریم‏ها روزبه‏ روز رژیم تهران را در مضیقه قرار دهند و رژیم آخوندها را با شرایطی دشوارتر روبرو سازند.