دوكتور مەحموود عوسمان لە وتووێژێكی تایبەت لەگەڵ
رۆژنامه‌ی
"كوردستان"
ئێران بە ئاشكرا دەستێوەردانی زۆر دەكا لە كار‌وباری
عێراقدا
هەڤپەیڤین: شەفیع رەوشەنی
بەڕێز دوكتور مەحموود عوسمان، سیاسەتوان‌و پارلمانتاری
كورد، سەر بە لیستی هاوپەیمانیی كوردستان لە ئەنجومەنی
نوێنەرانی عێراقە. بە مەبەستی تیشك خستنە سەر بارودۆخ‌و
رەوشی سیاسیی عێراق بەگشتی‌‌و كەركووك بەتایبەتی،
رۆژنامەی "كوردستان" ئەم وتووێژەی لەگەڵ بەڕێزیان پێك
هێناوە.
بەڕێز دوكتور مەحموود عوسمان، سەرەتا ئاماژەی بە رەوشی
هەنووكەیی عێراق كرد‌و لەمەڕ بارودۆخی پرۆسەی سیاسی
لەم وڵاتە بەمجۆرە بۆ "كوردستان" دەدوێ: "ئەو رەوشە هەم
لایەنی پۆزێتڤی هەیە‌و هەم لایەنی نێگەتیڤ، تێكەڵاوە‌و
لە زۆر رووەوە باشە، چونكە دەبینین هەڵبژاردن دەكرێ، وردە
وردە بەرەو دێموكراتییەت ئەچێ، بەڵام لە عەینی حاڵیشدا
كێشە‌و كەموكووڕی هەیە، سرووشتیە كە تیرۆر هەیە‌و هێشتا
تەواو نەبووە، هەوڵ‌‌و تەقەلای حیزبی بەعس هەیە بۆ
ئەوەی دەوری خۆیان ببینن. بە قەناعەتی من وەزعەكە بەرەو
باشتر دەڕوا لەم وڵاتە، بەڵام بێگومان وەختی ئەوێ."
ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، لەسەر كێشەی
كەركووك‌و هۆكاری كەمتەرخەمیی لایەنەكانی دیكە بۆ
چارەسەری پرسی ئەم شارە، وتی: "ئەوان كەمتەرخەم نین،
چوونكە ئەوەتا شەو‌و رۆژ هەرامان لەگەڵ دەكەن". هەروەها
لەمەڕ ئەم كێشەیە وتی: "ئەوان كێشەی كەركووك بە كێشە
نازانن، ئەوان دەڵێن شارێكە كە پێوەندیی بە بەغداوە
هەیە‌و وەكوو جاران. ئەوان ئەڵێن كورد حەقی نیە لەو شارە،
دەكرێ لەوێ بژی وەك ئەوانی‌تر، بەڵام ئەو شارە، شارێكی
عێراقییە‌و نابێ بچێتە سەر هەرێمی كوردستان‌و بڕوایان بە
ماددەی 140 نیە‌و بڕوایان بە جێبەجێكردنی رێفراندۆم
نیە، لەبەر ئەوە ئەوان هەمیشە كۆسپن لە رێی ئەوەی كە
چارەسەرێكی راستەقینە بۆ ئەو كێشەیە بدۆزرێتەوە، واتە بە
شێوەیەك كە خەڵكی ناوچەكە خۆیان بڕیاری چارەنووسی خۆیان
بدەن."
مەحموود عوسمان، پێی وایە كار‌و هەوڵەكانی ئەو لایەنانە
كە نایانەوێ كێشەی كەركووك چارەسەر بكرێ‌‌و بە شارێكی
كوردی نازانن، دەستی دەرەكیی لە پشتە‌و لەم بارەوە
دەڵێ: "بەڵی دەستی دەرەكیشی تێدایە، ئەوەتا دەوڵەتی
توركیە رەئی لەگەڵ توركمانەكانە‌و دەڵێن بە هیچ شێوەیەك
نابێ ئەو شارە لەسەر هەرێمی كوردستان بێ. ئەمریكا‌و
دەوڵەتەكانی‌تریش زۆر تەئیدی ئەوە ناكەن كە ئەو شارە
لەسەر هەرێمی كوردستان بێت، چونكە ئەیانەوێ عەرەب‌و
توركمان رازی بكەن، لەبەر ئەوە دیارە كە بێگومان دەستی
دەرەكیی هەر تێدایە. دەوڵەتانی دەور‌وبەر‌و تەنانەت
دەوڵەتانی‌تریش دەوریان هەیە‌و لەم هەڵبژاردنی دواییە كە
مەسەلەی كەركووكیان كردبوو بە كۆسپ‌و ئێمە ماوەی پێنج
شەش هەفتە خەریكی بووین تا گەیشتینە ئەنجامێك، زۆر ئاشكرا
بوو ئەو دەستە دەرەكییانە، شەو‌و رۆژ خەریك بوون."
لەمەڕ ئەو هەوڵانەی كە بۆ پێشگرتن لە دەستێوەردانی
دەرەكی دراون‌و كاریگەرییان، دوكتور مەحموود عوسمان
دەڵێ: "هەوڵەكان ئەوەیە كە ]لایەنی[ كوردستانی هەموویان
لەسەر یەكن، وەكوو لەم دواییەدا دەركەوت. هەوڵ ئەدەین كە
ئەو ماددە دەستوورییەی كە ماددەی 140ە، جێبەجێ ببێ‌‌و
خەڵكی ناوچەكە چارەنووسی خۆیان دیاری بكەن بە ریفراندۆم
پاش ئاسایی‌كردنەوەی وەزع‌و پاش سەرژمێری لەو شارە،
بەڵام كۆسپی زۆر هەیە‌و ئەم كارە وا ئاسان نیە.
UN
هاتە ناوی، بڕیار بوو هاوكاری بكا بۆ جێبەجێكردنی ئەو
شتانە، بەڵام دیسان یوئێنیش چوونكە پێوەندیی لەگەڵ
ئەمریكا‌و دەوڵەتانی‌تر هەیە، شتێكی وای نەكرد، بە
عەكسەوە ئەوانیش لەگەڵ ئەوە نین كە ئەو شتانە جێبەجێ
ببن‌و ریفراندۆم بكرێ. بۆیە دەبینین كۆسپ زۆرە، كۆسپی
نێوخۆیی‌‌و دەرەكیش هەیە. ئێمە ئەوەندەی پێمان بكرێ
هەوڵی خۆمان ئەدەین بەسەر ئەو كۆسپانەدا زاڵ بین، بەڵام
ئاسان نیە‌و ئەم كارە وەختی زۆر دەوێ."
بەڕێز دوكتور مەحموود عوسمان، لە بارەی جێبەجێكردنی
ماددەی 140و كاریگەرییەكانی لەسەر هەرێمی كوردستان،
عێراق‌و وڵاتانی دراوسێ، دەڵێ: "كەركووك لە رووی
جوغرافی‌‌و لە رووی مێژوویی‌یەوە بەشێكە لە كوردستانی
عێراق، ئێمە وەكوو هاوپەیمانیی كوردستان‌و خەڵكی
كوردستان بەگشتی رەئیمان وایە، بەڵام لەگەڵ ئەوەش ئێمە
وەختی خۆی كە ماددەی 140مان قبووڵ كردوە، ئیشەكەمان
خستۆتە دەست خەڵكی خودی ناوچەكە، ئەوە زۆر زۆر نەرمیمان
نواندوە‌و راستە كە چارەشمان نەبووە‌و نەمان دەتوانی
شتی‌تر بكەین، بەڵام نەرمیمان نواندوە بۆ ئەوەی ئیشەكان
بەڕێوە بچن. بەڵام دیارە جێبەجێكردنی ئەو ماددەیە بەو
شێوە، لایەنەكانی دیكە لەسەری رازی نین، چونكە ئەزانن
ئەگەر جێبەجێ بكرێ‌‌و سەرژمێری‌‌و رێفراندۆم بكرێ،
زۆربەی زۆری ئەو ناوچانە لەگەڵ لایەنی كوردستانین،
بۆیە بەو شێوەیە دەنگ ئەدەن‌و نایانەوێ ئەو ماددەیە
جێبەجێ بێ. ئەو لایەنانە كە لە كەركووك كێشەیان هەیە،
لەو رووەوە لەگەڵ ئێمە رێك نین، دیارە كە پشتیوانیی
دەرەوەیان لە پشتە، بۆ نموونە توركمان حیسابی توركیەی لە
پشتە، عەرەبەكانن، دەوڵەتی عەرەبییان لە پشتە. مەبەستم
ئەوەیە لایەنی دەرەوە هەن تا حەددێك هاودەنگن لەگەڵیان‌و
هاوكاریشیان ئەكەن."
ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، لە وەڵامی
پرسیاری ئەوەدا كە بۆ كێشەی ناوچە دابڕاوەكانی دیكەی
كوردستان چ هەنگاوێكی تازە هەڵ‌گیراوە، دەڵێ:
"ناوچەكانی‌تریش هەر وان، ماددەی 140 تەنیا بۆ كەركووك
نیە، بۆ هەموو ناوچە دابڕاوەكانە، چونكە ئەوانیش هەمان
كێشەیان هەیە‌و ئێمە بۆ هەموو ئەو ناوچانە لە رێی
دەستوورەوە كاریان بۆ دەكەین، كە دەبێ لەو ناوچانە
وەزعەكە ئاسایی بكرێتەوە‌و ئەوەی دەربەدەر بووە
بگەڕێتەوە جێی خۆی‌‌و پاشان سەرژمێری‌‌و ریفراندۆم
بكرێ‌‌و خەڵكی ناوچەكان خۆیان بڕیار بدەن كە ئایا
ئەیانەوێ لەسەر هەرێمی كوردستان بن یان بە تەنها بن یا
وەكوو جاران لەسەر بەغدا‌و حكوومەتی بەغدا بن. واتە
عەینی شت كە بۆ كەركووك لەبەرچاو گیراوە، بۆ ناوچەكانی
دیكەش ئەبێ، بەڵام زۆرتر باسی كەركووك دەكرێ چونكە لە
هەموو شوێنەكان گرنگترە."
دوكتور مەحموود عوسمان لە سەر پێوەندیی هەرێمی
كوردستان‌و بەغدا‌و شوێنەواری پەسندكردنی یاسای
هەڵبژاردن‌و كاریگەرییەكانی لەسەر چارەسەری ناكۆكییەكان،
وتی: "ئەم بڕیارەی دوایی كاریگەریی نیە‌و پێوەندیی
نیە بەوەوە، بەڵام كێشە هەیە لە نێوان حكوومەتی بەغدا‌و
حكوومەتی هەولێردا، ئەم كێشانە هەڵ‌پەسێردراون، ماوەی
ساڵ‌‌و نیوێكە هەن، ناكۆكی هەیە لە نێوانیاندا، ئەم
ناكۆكییانە هێندێكی ئیدارییە، هێندێكی قانوونیە‌و
هێندێكی سیاسییە، بەڵام لەوە ئەچێ جێبەجێ‌كردنیان‌و
چارەسەركردنیان دواخرابێ بۆ دوای ئەم هەڵبژاردنەی كە
ئێستا بڕیارە لە مانگی 1ی 2010دا ببێ." هەروەها وتی:
"لە درێژەكێشانی ئەم بارودۆخەدا كەس قازانج ناكا، خەڵكی
عێراق قازانج ناكەن، بە باوەڕی من كوردستانیش بەتایبەتی
زیاتر زەرەر دەكا، چونكە ئەو كێشانە چەند بمێننەوە‌و
چارەسەر نەكرێن، كێشەی زیاتر دروست ئەبێ، بۆیە باشتر
وایە زووتر چارەسەر بكرێن."
لەمەڕ قورسایی‌‌و رۆڵی كورد دوای ئەم هەڵبژاردنە، دوكتور
مەحموود عوسمان پێی وایە كە كورد ناتوانێ قورسایی
زیاتری هەبێ. ئەو دەڵێ: "قانوونەكە ]قانوونی
هەڵبژاردن[ هێندێ خاڵی تێدایە كە نیگەتیڤە بە نیسبەت
كورد، بۆ نموونە ئێمە داوامان كردبوو كە عێراق هەمووی یەك
بازنەی هەڵبژاردن بێ، بۆ ئەوەی هیچ دەنگێك نەفەوتێ‌‌و
بە نیسبەتی لە سەدا چەند دەنگ دێنییەوە ئەوەندەش كورسی
بێنی، كە ئەوە نەچووە سەر‌و زۆربەیان دەنگیان دا بۆ
ئەوەی عێراق چەند بازنەیەك بێ، بەتایبەتی شیعەكان
ئەوەیان لا گرنگ بوو، كە ئەوە زەرەرێكە بۆ كورد‌و لەبەر
ئەوەش ئەمجارە بە نیسبەت پێشوو كورسیی كورد كەمتر ئەبێ.
دووەمین، بڕیار بوو كەوا قائیمەی تەعویزی، واتە ئەو
قائیمە عێراقیە كە دەنگی زیاد ئەچێ بۆیان، یاخود ئەوان
لە دەرەوە دەنگ ئەدەن، لەسەر ئەو قائیمەیە بێ بۆ ئەوەی
بچێ لە شارەكان لەو قائیمە تەعویزیە وەربگیرێ كە ئێمە
داوامان كردبوو لە سەدا 15 بێ‌‌و دەنگمان دا بۆی، بەڵام
لەسەدا پێنج دەرچوو، كە ئەمەش زەرەری زۆرە بۆ كورد‌و
كەمایەتییە نەتەوایەتی‌‌و ئایینییەكان، زەرەری زۆریشی
هەیە بۆ ئەو عێراقیانەی كە لە دەرەوە ئەژین. دیارە زۆر
هەوڵ درا كە بەو شێوەیە بێ، چونكە كوتلە شیعەكان
مەبەستیان وا بێ، ئەترسێن لەوانەی لە دەرەوە ئەژین،
ئەڵێن ئەوانە لە سووریە‌و لوبنان ئەژین بەعسین. بەڵام
راستی ئەوەیە كە ئەوانیش عێراقین‌و مافی دەنگدانیان
هەیە. بۆیە لە ئەنجامدا هەم ئێمە زەرەرمان كردوە، هەم
ئەوانەش كە لە دەرەوەن‌و لەڕاستیدا كەمایەتی زەرەری زۆر
لـێ كردوە. لەبەر ئەوە من بڕوا ناكەم لە پارلمانی
ئایندەدا كورد بتوانێ سەنگی گەورەتر لەوەی ئێستای
هەبێ، ئەگەر ئەوەی كە ئێستا هەیەتی بیپارێزێ، شتێكی
باشە."
دوكتور مەحموود عوسمان رۆڵی ئەمریكا‌و نەتەوەیەكگرتووەكان
بە باش نازانێ‌‌و پێی وایە كە ئەمریكا زۆر دەخالەت دەكا
لە كارەكاندا‌و دەڵێ: "دەخالەتەكانی خراپن، چونكە نایە
دەخالەت بكا لایەنەكان دابنێ‌‌و لەگەڵ یەك رێكیان بخا،
بەڵكوو لەگەڵ هەر لایەنێك بەجیا پێوەندی دەگرێ‌‌و بە
شێوەیەك قسە ئەكا‌و كێشەكان ئاڵۆزتر ئەكا، وەكوو ئەم
كێشانەی دوایی دیمان ئاڵۆزتریان كرد. نەتەوە
یەكگرتووەكانیش هەروەها قسەی ئەمریكا دووبارە ئەكاتەوە،
UN
لە دەرەوەش‌و لێرەش هیچ نیە،
UN
دەوڵەتە گەورەكان دەسەڵاتیان بەسەریدا هەیە كە ئەمریكا لە
هەموویان گرنگترە‌و دەوری زۆری هەیە، لەبەر ئەوە
UN
لەو خەتە دەرناچێ كە سیاسەتی ئەمریكایە‌و لەڕاستیدا هەر
یەك شتن، بەڵام هەر كامەیان بە جۆرێك باسی ئەكەن. من
دەوریانم زۆر پێ باش نیە‌و تا ئێستاش دیومانە دەوریان زۆر
باش نەبووە بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی ناو عێراق، بەڵام
بە پێی بەرژەوەندیی خۆیان هەر دەور ئەبینن، بەرژەوەندیی
خۆشیان لەوەدایە كەوا دۆخێكی وا دروست بكەن كە هەموو
لایەك پێی رازی بێ، كە لەو هەموو پێ رازیبوونە، فشاری
زۆر بۆ كورد دێنن بۆ ئەوەی نەرمتر بێ‌‌و زیاتر بچێتە
پێش‌و زیاتر تەنازول بكا، هەروەك ئەوەی لەم دواییەش دیمان."
لە كۆتاییشدا بەڕێز دوكتور مەحموود عوسمان، نوێنەری كورد
لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، داهاتووی پرۆسەی
سیاسیی عێراق بە چەند خاڵێكەوە گرێ دەدا‌و دەڵێ:
"سەرەتا ئەبێ هێزە سیاسییەكانی عێراق‌و ئەوانەی كە
ئێستا لە پارلمانن یا لە دەرەوەی پارلمانن یا لە
حكوومەتدا پێكەون، چۆن بتوانن هەماهەنگ‌و هاوهەڵوێست بن
پێكەوە، ئەوە گرنگە. دووەمین، بزانین ئەنجامی
هەڵبژاردنەكان چۆن ئەبێ، ئەگەر پارلمانی داهاتوو
سەقامگیرتر‌و باشتر بێ لەم پارلمانەی كە هەیە‌و خەڵكی
باشتر بێنن، ئەو حكوومەتەی كە دێتە كایەوە بتوانێ كارە
سەرەكییەكان چارەسەر بكا، بەتایبەت لە بواری
خزمەتگوزارییەوە‌و كۆتایی‌هێنانی بە گەندەڵی‌‌و
بەربەرەكانێ لەگەڵ تێرۆر‌و لەبەرچاوگرتنی مافی ژنان،
مافی مرۆڤ، سەربەستییەكان، جێبەجێكردنی دەستوور،
چارەسەركردنی كێشە لەگەڵ حكوومەتی هەرێمی كوردستان،
ئەو خاڵانە هەموو ئەگرێتەوە. بۆیە دەبێ چاوەڕوان بین
بزانین ئەنجامی هەڵبژاردنەكان چۆن ئەبێ، چونكە زۆر شت
پێوەندیی بەوانەوە هەیە، جگە لە دەستێوەردانی دەوڵەتانی
دەور‌وبەر، بەتایبەت ئێستا ئەبینین ئێران بەئاشكرا دەستی
زۆرە لە ناو عێراقدا‌و دەستێوەردانێكی زۆر ئەكا، بەرامبەر
بەوانیش سعوودیە‌و سووریەش دەستێوەردان دەكەن‌و بەگشتی
دەوڵەتە عەرەبییەكانیش تا حەدێك هەوڵ ئەدەن، توركیاش
دەستێوەردانی خۆی هەیە، چونكە هەركام لەو وڵاتانە
بەرژەوەندیی خۆیان هەیە‌و عێراق بە لاواز ئەزانن‌و دێن
دەستی تێ‌وەر ئەدەن، كە ئەوانەش كاریگەرییان لەسەر
ئاڵۆزتركردنی كێشەكانی ناو عێراق هەیە. ئەم خاڵانە
دەوریان هەیە. ئێمە تا چەندە بتوانین ئەم خاڵانە وەلاوە
بنین‌و چارەسەریان بكەین، ئێمە خۆمان یەكگرتوو بین لە
عێراقدا، زیاتر پێش ئەكەوین‌و عێراق سەقامگیرتر ئەبێ.
ـ رۆژنامەی كوردستان ـ ژمارە 421
