ئیتڵاعات لە كوردستان
گۆڤاری لڤین
هەمیشە
ئەوەی كە داڵدەی ئۆپۆزسیۆنی دەوڵەتێك دەدات، ئەو
دەوڵەتەی بەرامبەرە كە دژایەتیی دەكات. ئەگەر دژایەتییەكە
لەنێوان ئەو دوو دەوڵەتەدا ئاشكرابێت، ئەوا داڵدەدانەكە
راستەوخۆیە، ئەگەر دژایەتییەكەش نهێنی بێت، ئەوا
داڵدەدان‌و هاوكارییەكەش ناڕاستەوخۆیە.
لەسەر ئەم بنەمایە ئێرانی سەردەمی كۆماریی ئیسلامی
باشترین داڵدەدەری شۆڕشی كوردی‌و حیزبی كوردی بووە،
بەتایبەتی لە ماوەی شەڕی نێوان عێراق‌و ئێراندا.
هاوكاریی لۆجیستی‌‌و مادیی پێشكەشكردوون‌و خاكەكەی
دەیان ساڵ شوێنی حەوانەوەی ئۆپۆزسیۆنی عێراقی
بەگشتی‌‌و حیزبە كوردییەكان بووە بەتایبەتی. ئەوە بە
ئەركی رێكخستنی پەیوەندیی نێوان ئەم دەوڵەت‌و
ئۆپۆزسیۆنانە هەستاوە، دەزگا هەواڵگرییەكانی ئەو وڵاتانە
بووە. بەم پێیەش داڵدەدانی حیزبە كوردییەكانی كوردستانی
عێراقی پێش راپەڕینی ساڵی 1991 لەژێر باڵی ئیتڵاعاتدا
بووەو هەر لەلایەن ئەوانیشەوە مامەڵەكراون.
ئیتڵاعات یان هەر دەزگایەكی دیكە كە یارمەتیی
ئۆپۆزسیۆنی وڵاتێك دەدات چاوی لە دوژمنی هاوبەش‌و
دابینكردنی بەرژەوەندییەكانی خۆیەتی لەو وڵاتەدا. بۆیە
هەمیشە ئۆپۆزسیۆنەكان لەپێناوی مانەوە‌و بەردەوامبوونی
داڵدەدان‌و یارمەتییان، ناچار بە مەرجی دەزگا
هەواڵگرییەكانی ئەو وڵاتانە بوون، ئەگەرچی ئەو مەرجانە
زۆر كات قورس بوون‌و دژی بیروبۆچوون‌و باوەڕی خودی ئەو
حیزبانە بوون‌و ناچار بە ئەنجامدانی كراون. بەڵام لەنێوان
حیزبە كوردییەكاندا هەڵوێستی جیاواز بەرچاو دەكەوێت لەم
رووەوە. بە نموونە پارتی دیموكراتی كوردستان كە لەلایەن
دەوڵەتی ئێرانی سەردەمی شاوە داڵدەدرابوو. لەلایەن
ساواكەوە شەڕی حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێرانی
پێكراو لە شارەكانی (شنۆو نەغەدە) شەڕی كوردو كوردیان
قبوڵكرد لەپێناوی مانەوەی یارمەتییەكانی شادا. هەروەها
بزووتنەوەی ئیسلامی بەرامبەر بەردەوامبوونی
پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئێراندا چەندین كاری بۆ ئیتڵاعات
كرد، لەوانە؛ تەسلیمكردنەوەی چوار كادیری حیزبی
دیموكراتی ئێران بە ئیتڵاعات كە دواتر ئیعدام كران.
یەكێتیی نیشتیمانییش لەسەر داواكاریی ئێران جارێك
پەلاماری دیموكرات‌و جارێك پەلاماری حیزبی كۆمۆنیستی
دەدا. كەچی حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران لە
سەردەمی د. قاسملوودا لەمڕووەوە خاوەن هەڵوێستێكی
جیاوازە كە شایانی باسكردنە. كاتێك ئامادەنەبوو لە
بەرامبەر هاوكارییەكانی رژێمی سەدامدا بۆ حیزبەكەی چاو
لە تاوانی هەڵەبجە بپۆشێت‌و ئەو داواكارییەی سەدام
قبوڵبكات كە دەیویست لە ساتەوەختی هەڵەبجەدا پێشوازیی
لێبكات. قاسملوو دەیزانی قبوڵنەكردنی ئەم داوایە مانای
كۆتاییهاتن بە یارمەتیەكانی رژێمی سەدام دەگەیەنێت بۆ
ئەوان وەكو حیزبێكی ئۆپۆزسیۆنی ئێران كە زۆریش پێویستیان
بوو. كەچی قاسملوو رازی نەبوو فیشەكێك بە حیزبە
كوردییەكانی عێراقەوە بنێت. هەرچەندە ئەم هەڵوێستەی د.
قاسملوو بەقورسی لەسەر حیزبی دیموكرات شكایەوە، بەڵام بۆ
هەتاهەتایە جێگای ستایشی مێژووە.
ئەوە شتێكی شاراوە نییە كە پێش راپەڕین ئیتڵاعات
هەیمەنەی تەواوی بەسەر حیزبە كوردییەكاندا هەبوو، چونكە
ئێران تەنها دەروازە بوو. ئەم دەروازەیەش دەیویست
پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئەم حیزبانەدا بخاتە چوارچێوەی
ستراتیژە سیاسی‌‌و ئەمنییەكەی خۆیەوە. بەڵام بەدرێژایی
ئەم ماوەیە پەیوەندییەكانی لەگەڵ یەكێتیی نیشتیمانیی
باشتر بووە لە پەیوەندییەكانی لەگەڵ پارتیدا. چونكە لە
تێڕوانینی ئێراندا پارتی هاوپەیمان‌و دۆستی ئیسرائیل
بووەو بەشێك لە سەركردەكانی لەسەر دەستی موساد مەشق‌و
راهێنانیان پێكراوە. بەڵام بۆ یەكێتیی نیشتیمانیی
بارودۆخەكە جیاوازبووە، چونكە هەر لە سەرەتای
دامەزراندنیەوە كە لە سوریا بووە، لەناو هێڵی بەرەی
یەكگرتووی عەرەبدا بووەو بەئاشكرا لایەنگری كێشەی
فەلەستین‌و دژایەتیی ئیسرائیلیان كردووە، بەم پێیەش
هاودۆست‌و دوژمن بوون لەگەڵ ئێراندا. هەر لەبەر ئەوەش
پەیوەندیی لەگەڵ یەكێتییدا ئاسانترو سەركەوتووتر بووە بۆ
ئێران تاوەكو پارتی‌‌و بەدرێژایی مێژوو كۆماری ئیسلامیی
ئێران سڵی لێكردوونەتەوە، بەتایبەتی ئەگەر ئەوە لەبەرچاو
بگرین كە پێش شۆڕشی ئێران پارتی پەیوەندیی پتەوی
لەگەڵ دەوڵەتی شاو دەزگای (ساواك)دا هەبوو. ئەمەش بەو
مانایە دێت كە پارتی دۆستی دوژمنەكانی شۆڕشی ئیسلامی
ئێران بووە.
لەدوای راپەڕینی ساڵی 1991ەوە، هاتنەناوەوەكانی ئێران
بۆ هەرێمی كوردستان بەڕوونی بەرچاو دەكەوێت، ئەویش
بەهۆی دوو فاكتەری گرنگەوە:
1- پێویستیی ئابووری: هەرێمی كوردستان لەژێر دوو
گەمارۆی گەورەی ئابوورییدا بوو؛ گەمارۆی نێودەوڵەتی‌‌و
گەمارۆی حكومەتی عێراق. لەمڕووەشەوە ئێران دەروازەیەكی
گرنگی دابینكردنی پێداویستییەكانی ژیانی رۆژانەی خەڵك
بوو.
2-پێویستی سیاسی: راپەڕینی ئازاری 1991 بە مانای ئەوە
بوو كە دۆستەكانی كۆماری ئیسلامیی ئێران بەتایبەتی
یەكێتیی‌‌و سۆسیالیست‌و بزووتنەوەو تا رادەیەكیش پارتی
دەسەڵات دەگرنە دەست، ئەمەش مافی ئەوە بە ئێران دەدات كە
لە هەرێمی دۆستەكانیدا دەستكراوە بێت. ئەمە جگە لەوەی لە
تەواوی ئەو ساڵانەدا ئێران دەروازەی سەرەكیی هاتوچۆی
بەرپرسەكانی كورد بووە. لەو سەرەتایەوە بەهۆی
ناسەقامگیریی باری ئابووری‌‌و سیاسی‌‌و ئابوورییەوە
ئێران ئەو دەستكراوەییەی بۆ چووە سەرو بە كەماڵی
رەحەتەوە كەوتە لەناوبردنی نەیارەكانی لەسەر خاكی
هەرێمی كوردستان‌و بەئاشكرا لەناو ماڵ‌‌و بارەگاو شەقام‌و
تەنانەت لە بازگەكانیشدا كەوتنە تیرۆركردنی نەیارەكانیان،
بەتایبەتی كادرو سەركردەو ئەندامی حیزبە ئۆپۆزسیۆنەكانی
ئێران.
بەپێی زانیارییەكانی (لڤین) هەتا ئێستا لە هەرێمی
كوردستاندا 300 كەس لە سەركردەو كادیرو ئەندامانی حیزبە
كوردییەكانی ئێران بەدەستی ئیتڵاعاتی ئێران تیرۆر
كراون. كە لە نێو ئەوانەدا 150 كەس بەتەنها ئەندامی
حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران‌و 100 كەسیان ئەندامی
كۆمەڵەو 30 كەسیان شۆڕشگێڕان‌و ئەوانی دیكەش لە
حیزبەكانی دیكە بوون. ئەوەی جێگەی تێڕامانە بەشی زۆری
ئەم حاڵەتی تیرۆرانە لە سنووری پارێزگای سلێمانیدا
بوون‌و كەمترین جاریش بكوژەكە ئێرانی بووە. رەنگە
سەرنجدانێكی ورد لەم بابەتە هێندە زیرەكیی نەوێت بۆ
ئەوەی كە وەڵامگەلێكمان دەستبكەوێت.
بەشێكی زۆری ئەم كردەوانەش لە ساڵانی سەرەتای
نەوەدەكاندا ئەنجامدراون. ئەمە جگە لەوەی لە سەرەتای
ساڵانی نەوەدەكانەوە ئێران بەئاشكرا نووسینگەی قەرارگای
رەمەزانی هێنایە شارەكانی كوردستانەوەو لە شارەكانی
سلێمانی‌‌و هەولێرو دهۆك‌و هەڵەبجە بارەگایان كردەوە، لە
كاتێكدا قەرارگای رەمەزان دەزگایەكی ئیستیخباراتییەو سەر
بە سوپای قودسە. ئەمەش ئەوپەڕی دەستكراوەیی ئێران لە
هەرێمی كوردستاندا دەسەلمێنێت، چونكە هیچ شوێنێك نییە
بەئاشكرا بارەگای ئیستیخباراتیی وڵاتێكی دیكەی
لێكرابێتەوە. ئەم بارەگایانەی قەرارگای رەمەزان چەند
كارێكیان دەكرد، لەوانە؛ پەیوەندیی لەگەڵ هەندێك لە
حیزبە سیاسییەكانی كوردستان‌و تەنانەت بڕینەوەی مووچە
بۆیان، دروستكردنی پەیوەندی لەگەڵ سیاسیی‌‌و سەرۆك
عەشیرەت‌و خەڵكی ئاساییدا‌و راكێشانیان بەلای ئیتڵاعات‌و
ئەنجامدانی كاری تیرۆریستی پێیان. لەمڕووەشەوە خراپیی
باری ئابووریی خەڵكیان دەقۆستەوە. ئەمە جگە لەوەی
راستەوخۆ چەند حیزبێكیان دروستكرد كە راستەوخۆ كاریان بۆ
ئیتڵاعات دەكرد. لەوانە پارتی راپەڕینی كوردستان، كە
كەمالی مام رەحمان ماوەتی سكرتێری بوو، لەكاتی
دروستبوونیدا 400 موزەلیی بەكارنەهاتوو و هاوەنیان
لەلایەن ئیتڵاعاتەوە پێدراوە، ئەم حیزبە لەلایەن كەسێكەوە
سەرپەرشتی دەكرا بەناوی ئاغای ئەحمەدی. لە ساڵی
1995دا ئەم گروپە دەستی هەبووە لە تیرۆركردنی زیاتر لە
20 كەسی كۆمەڵەو دیموكرات. هەروەها لەو ساڵانەدا
پیلانێكیان داڕشت بۆ ئەوەی بە هاوكاریی بزووتنەوەی
ئیسلامی‌‌و تیمی كۆماندۆی سوپای پاسدارانی ئێران
تەسفیەی كۆمەڵە بكەن. هەروەها لەبەردەم مەڵبەندی
سلێمانی یەكێتیی دوو پێشمەرگەی كۆمەڵەیان تیرۆركرد
بەناوەكانی (عوسمانی فەرمانی)و (عوسمانی كیانی)و
دواتر یەكێتیی لەسەر فشاری كۆمەڵە بكوژەكانی گرت‌و
سیانی لێ ئیعدام كردن. ئەم گروپە دواتر بەلای پارتیدا
شكانەوەو پاشان هەڵوەشانەوە. ئێستا كەمالی مام رەحمانی
ماوەتی لە شاری ورمێ دادەنیشێت‌و پلەی بەرزی لە
ئیتڵاعاتدا هەیە، بەڵام لەژێر ئیقامەی جەبریدایەو بۆی
نییە ئەو شارە بەجێبهێڵێت.
گروپی دووەم، گروپی ئاگری سووری كوردستان (ئاسك)ە كە
محەمەد پێنجوێنی سكرتێریان بوو، (ئاسك) یەكێك بوو لەو
گروپانەی كە راستەوخۆ كاریان بۆ ئیتڵاعات دەكرد. ئەم
گروپە بەرپرسیارن لە تیرۆركردنی سەعید یەزدان پەنا
سكرتێری یەكێتیی شۆڕشگێڕانی گەلی كوردستانی ئێران‌و
بەرپرسیاریشن لە ژەهراویكردنی ئاوی خواردنەوەی
پێشمەرگەكانی ئەو حیزبە لە شارۆچكەی باینجان كە بووە
هۆی تیرۆركردنی كۆمەڵێك پێشمەرگە، سكرتێری ئاگری سوور
(محەمەد پێنجوێنی) بەشێوەیەكی نادیار كوژرا. كە پێدەچێت
كوشتنەكەی دەستی ئێران خۆی لەپشتەوە بووبێت، لە ساڵی
2000یش ئیتڵاعات لە گەڕەكی ئازادیی شاری سلێمانی
سكرتێری گروپێكی ئیسلامی میانڕەویان تیرۆركرد لە
ماڵەكەی خۆیدا لەگەڵ خێزانەكەی‌‌و بووك‌و كوڕەكەی‌‌و
حیمایەكەیدا. هەروەها لە 19/8/1997 لە دەرەوەی شارۆچكەی
دوكان سەعیدی مورادی‌و ئیسماعیلی نمەكی‌‌و عەلی
زەگالیان تیرۆرکردو پێنج كەسی دیكەشیان لێ برینداركردن.
هەرچی سەبارەت بە شەڕی ناوخۆی كوردستانە، لە دەیەی
كۆتایی سەدەی رابردوودا ئێران هەڵگیرسێنەر‌و
ئاگرخۆشكەری زۆربەی ئەو شەڕانە بووە كە لەنێوان حیزبە
كوردییەكاندا روویداوە، زۆربەی جار بەنهێنی‌‌و
هەندێكجاریش بەئاشكرا.
لەمڕووەوە ئیتڵاعات دەورێكی سەرەكیی هەبوو لە
هەڵگیرساندن‌و بەردەوامبوونی شەڕی بزووتنەوەو یەكێتییدا
لە ساڵی 1993. لەو شەڕەدا ئێران یارمەتیی هەردوو لای
دەدا، هەروەها ئێران دەوری باڵای هەبووە لە هەڵگیرسانی
شەڕی پارتی‌‌و یەكێتیی ساڵی 1995. بەرپرسێكی سیاسی
ئاماژەی بەوەدا «لەدوای ساڵی 1991ەوە لە هەموو شەڕێكی
ناوخۆیی كوردو كورددا هەر گوللەیەك بەیەكەوە نرابێت،
گوللەی ئێرانی بووە.»
لە ساڵی 1996یشدا سوپای پاسدارانی ئێران 200 كم
ئیختیراقی هەرێمی كوردستانی كردو هاتە كۆیە بۆ
تەسفیەكردنی دیموكرات، بەڵام خەڵكی شارەكە بەریان بەو
مەجزەرەیە گرت‌و نەیانهێشت ئەو كارەساتە رووبدات. لە
مانگی ئابی ساڵی 1996یش ئێران بەئاشكرا هاوكاری
یەكێتیی كرد بۆ تەسفیەكردنی پارتی‌‌و هێندەی نەمابوو
پارتی ئاڵای سپیی تەسلیمبوون هەڵبكات بەجۆرێك مەسعود
بارزانی هاتە قسە بۆ كەناڵەكانی راگەیاندن‌و وتی
«پلانێكی ئێرانی بۆ داگیركردنی عێراق لەئارادایە.»
لەسەر بنەمای ئەم بانگەوازەی مەسعود بازرانی گڵۆپی
سەوزی ئەمریكا بۆ عێراق هەڵكراو دەبابەی عێراقی
هەولێری داگیركردو هەتا سنووری ئێران یەكێتیی راونا.
ئێستا دوای یانزە ساڵ بەسەر ئەو رووداوەدا، كاتێك ئاوڕ
لە رابردوو دەدەینەوە، دەتوانین ئەو راستییە ببینین كە
ئەوەی لە ماوەی ئەو مانگەدا روویدا گەمەیەكی ترسناكی
دەزگا ئیستیخباراتییەكانی دونیابوو كە لەلایەك (دەزگای
زانیاری، ئیتڵاعات، حیزبوڵڵاو موخابەراتی سوری)و
لەلایەكی دیكەشەوە (پاراستن، موساد، سی ئای ئەی،
دەزگای هەواڵگریی عێراق، میتی توركی) بوون كە دیارە
هاوكێشەكە بە قازانجی گروپی دووەم شكایەوە.
هەرچەندە بزووتنەوەی ئیسلامی ماوەی چەند ساڵ لە
هەڵەبجەدا دەسەڵاتی گرتەدەست‌و پاڵی بەپاڵ راجیمەكانی
ئێرانەوە دابوو، بەڵام هەر ئێران خۆی بوو ساڵی 1997
گڵۆپی سەوزی بۆ یەكێتیی هەڵكرد تاوەكو هەڵەبجە
بگرێتەوە.
بەرپرسی یەكەمی ئیتڵاعات لە هەرێمی كوردستان ناوی
(ئاغای حورمەتی)یەو جێگرەكەشی ئاغای (رەحیمی)یە.
ئاغای حورمەتی هەنووكە بەرپرسی نووسینگەی سلێمانی
كۆماری ئیسلامیی ئێرانە كە بنكەكەی لە گردی زەرگەتەی
سلێمانییە، ئیعتیمادی باڵای هەیەو سەرپەرشتیی كارەكانی
سلێمانی‌‌و هەولێر دەكات‌و پلەكەی خوار وەزیرە. بەڵام
بارەگای ئیتڵاعات لە سلێمانی لە گردی ئەندازیارانە‌و
كەسێك سەرپەرشتیی كارەكانی دەكات بەناوی (فازیل) كە
بەرپرسی چالاكییەكانی ئیتڵاعاتە دژی حیزبە
ئۆپۆزسیۆنەكانی ئێران لە هەرێمی كوردستاندا. لە هەولێریش
بارەگای كونسوڵخانە لە گەڕەكی (منارە)و بارەگای
ئیتڵاعاتیش لە گەڕەكی (دۆلاراوا)ی هەولێرەو بەرپرسی
ئیتڵاعات لە هەولێر ناوی (عەباسی موحیبی)یە. هەموو
بەپرسە باڵاكانی ئیتڵاعات لە هەرێمی كوردستان دەمانچەی
لێزەریان پێیەو بە سەیارەی مۆدێل كۆن هاتوچۆ دەكەن.
بەشێك لە كارەكانی ئەم قەرارگایانە، دروستكردنی بەڵگەی
سەفەرە بۆ ئەوانەی سەردانی ئێران دەكەن، بەڵام جۆرێكی
دیكەی بەڵگە هەیە پێیدەوترێت «كارتی سەوز». ئەم كارتە
تایبەتە بە ئەوانەی كە دۆستی نزیكی خۆیانن‌و لە تەواوی
ئێراندا وەكو ناسنامەی باری شارستانی كاری پێدەكرێت.
هەروەها هەندێك لە سەركردە باڵاكانی سوپای قودس‌و
ئیتڵاعات سەردانی هەرێمی كوردستانیان كردووە، لەوانە؛
ئەحمەد فروزەندە جێگری سەرۆكی قەرارگای رەمەزان، كە
پەیوەندیی بەهێزی لەگەڵ سەركردەكانی كورددا هەیەو لە
25ی ئەیلولی 2006دا سەردانی هەرێمی كوردستانی كردووەو
لەگەڵ تاڵەبانی‌‌و بارزانیدا كۆبووەتەوە.
هەرێمی كوردستان بۆ كۆماری ئیسلامیی ئێران (قووڵایی
ستراتیژی)ی هەیە، ئەو دەیەوێت شەڕی بەرژەوەندییەكانی
لەگەڵ ئەمریكاو ئیسرائیلدا لە دەرەوەی خاكی خۆی بكات.
بۆ ئەم مەبەستەش هەرێمی كوردستان گونجاوترین شوێنە بۆ ئەو
كارە، چونكە چەقی بەریەككەوتنی بەرژەوەندییەكانی
ئێران‌و ئەمریكاو ئیسرائیلە. ئێستا بەشێكی گرنگ لە
كارەكانی ئیتڵاعات شوێنپێهەڵگرتنی چالاكییەكانی دەزگای
مۆسادو دەزگای هەواڵگریی ئەمریكی‌‌و بنكە‌و بارەگاكانی
ئەمریكایە لە هەرێمی كوردستاندا. بۆ نموونە؛ ئیتڵاعات
توانیی كەمپێكی راهێنانی دەزگای مۆساد لە ناوچەی
زاوێتەی بادینان ئاشكرابكات‌و بەهۆی ئەوەشەوە كەمپەكە
پێچرایەوە بۆ شوێنێكی نادیار. سەرچاوەیەك لە دەزگایەكی
ئاسایشی پارتی بە (لڤین)ی راگەیاند «ئیتڵاعات چاوی
لەسەر ئەو كادیرە پێشكەوتووانەی پارتییە كە بەشداریی
خولی حەفتاونۆی مۆسادیان كردووەو بەدەستی ئیسرائیلیان
دەزانێت لە ناوچەكەدا.» دەتوانرێت بوترێت كاركردنی ئێران
لەسەر هەرێمی كوردستان لە رووی هەواڵگرییەوە، بە
شێوەیەكی چڕوپڕەو بە ئیعتیرافی هەندێك لایەنی
پەیوەندیدار، بەهێزترین‌و چالاكترین دەزگای هەواڵگرییە
لەنێو ئەو دەزگایانەی لە هەرێمی كوردستاندا كاردەكەن.
بەرپرسێك لە دەزگای موخابەراتی عێراق ئەوەی بۆ (لڤین)
پشتڕاستكردەوە‌و ئاماژەی بەوەدا «ئەگەر ئیتڵاعات بیەوێت
لەماوەی هەفتەیەكدا كوردستان ژێراوژوور دەكات.»
ئیتڵاعات لە چەند روویەكەوە كار لەسەر هەرێمی كوردستان
دەكات كە ئەمانەن:
یەكەم: كاركردن لەسەر حیزبە كوردییەكانی عێراق
ئێران بەشێوەیەكی بەربڵاو لە هەوڵی مسۆگەركردنی
هاوكاری‌‌و پەیوەندیی حیزبە كوردییەكانی عێراقدایە، چ
ئەوانەی خۆی دەستی هەبووە لە دروستكردنیاندا (وەكو
بزووتنەوە)، چ ئەوانەی كە لە چوارچێوەی ستراتیژی
ئێراندا خۆیان رێكخستووە (وەكو حیزبی سۆسیالیست. جگە
لەوەی راستەوخۆ هەندێك حیزبی دروستكرد، لەوانە؛ پارتی
راپەڕینی كوردستان‌و ئاگری سووری كوردستان.
ئێران لە رێگەی قەرارگای رەمەزانەوە، پەیوەندیی لەگەڵ
سەرجەمی حیزبە كوردییەكاندا هەبووەو بەپێی كەوتنە ناو
ستراتیژی بەرژەوەندییەكانەوە، هاوكاریی كردوون.
بەرپرسێكی ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی جەختی لەسەر ئەو راستییە
كردەوە كە زۆربەی حیزبە كوردییەكان لە قەرارگای رەمەزان
مووچەیان هەیە. ئەو بەرپرسە وتی: «لەنێو حیزبە
كوردییەكاندا تەنها دوو حیزب هەیە كە دژی حیزبە
كوردییەكانی ئێران كاریان نەكردبێت، ئەوانیش (حیزبی
شیوعی‌‌و یەكگرتووی ئیسلامی)ن.» ئەو بەرپرسە وتیشی:
«جگە لەوەی راستەوخۆ لەلایەن ئەو دوو پارتەوە (پارتی
راپەڕین‌و ئاگری سوور) ئەندامانمان ئیغتیال كراون، هەندێك
حیزبی دیكە وەكو (چاو) كاریان بۆ ئێران كردووەو ئێرانیان
لە جموجۆڵ‌‌و هاتوچۆ‌و شوێنی حیزبە ئۆپۆزسیۆنەكانی
ئاگاداركردتەوە.» ئەو بەرپرسە ئەوەشی وت: «زۆربەی جار
رێكەوتن‌و سەفقەی نێوان حیزبە كوردییەكانی عێراق‌و
كۆماری ئیسلامیی ئێران، لەسەر حسابی كوشتن‌و گرتن‌و
راونان‌و دەركردن‌و بێدەنگكردنی حیزبە ئۆپۆزسیۆنەكانی
ئێران بووە.»
هەرچەند ئێستا رێككەوتنێكی جێنتڵمانانە لەنێوان
یەكێتیی‌‌و كۆماری ئیسلامی ئێراندا هەیە كە یەكێتیی
گرەنتی دانیشتنی بێدەنگی كۆمەڵەو دیموكرات‌و
شۆڕشگێڕان‌و حیزبە كوردییەكانی تر بكات، لە بەرامبەریشدا
ئێران دەست لە ئیغتیالاتی ئەندام‌و كادیرانی ئەو حیزبانە
هەڵبگرێت. سەرەڕای ئەو رێككەوتنانەش، ئیتڵاعات هێشتا لە
چالاكییەكانی خۆی بەردەوامە. چاودێرێكی ئەمنی جەختی
لەسەر ئەوە كردەوە «هەر كەسێك كوژراو بكوژەكەی
دەستگیرنەكرا، ئەوە كاری ئیتڵاعاتە، چونكە ناتوانین
ئەندامانی ئیتڵاعات دەستگیربكەین.» هەندێكجاریش ئێران
راستەوخۆ‌و ناڕاستەوخۆ دەستی هەبووە لە كاروباری ناوخۆی
حیزبەكانی كوردستان‌و وەرگرتنی پۆست‌و بەرپرسیارێتییە
حیزبی‌‌و حكومییەكان، بەتایبەت لە دیاریكردنی رابەری
بزووتنەوەو پێشەوای كۆمەڵی ئیسلامی‌‌و دانانی
پارێزگارو وەزیرو ئەندامانی مەكتەبی سیاسی‌‌و
سەركردایەتی‌‌و سەركردە سەربازییەكانی یەكێتییدا.
دووەم: كاركردن لەسەر حیزبە ئۆپۆزسیۆنەكانی ئێران
بەشێكی دیكەی كاركردنی ئیتڵاعاتی ئێران لە هەرێمی
كوردستاندا، چاودێریكردن‌و ئیتختیراقكردن‌و ئەنجامدانی
كردەوەی تیرۆریستییە لەدژی حیزبە كوردییە
ئۆپۆزسیۆنەكانی ئێران. لەمڕووەشەوە جگە لە ئیغتیالكردنی
300 كەس لە نەیارەكانی لە چوارچێوەی هەرێمی كوردستاندا
لە ماوەی حەڤدە ساڵی رابردوودا، چەندین جار هەوڵی
ئیختیراقكردنی ئەو حیزبانەی داوە. بەرپرسی یەكێك لە
حیزبە ئۆپۆزسیۆنەكانی ئێران ئاماژەی بەوەدا «لە هەموو 30
كەسێك كە دەیانەوێت پەیوەندی بە ئێمەوە بكەن، 20یان
ئیتڵاعات رەوانەی كردوون، تەنانەت هەندێك لەوانە بە
سیناریۆی زۆر قورسەوە دەنێردرێن. بۆ نموونە؛ كەسی وایان
ناردووە، لە ئێران پاسداری كوشتووەو هەڵهاتووەو ئێران
خۆشی ئەمری ئیعدامی دەركردووە، پاشان هاتووەتە ناو
ئێمەو داوای بە ئەندامبوونی كردووە. كەچی لە بنەمادا
هەموو ئەوانە سیناریۆیەك بوون بۆ ئەوەی ئێمە متمانە بەو
كەسانە بكەین.» ئەو بەرپرسە ئەوەی نەشاردەوە كە هەوڵی
ئیختیراقكردنیان زۆرە‌و بە بەردەوامی لە هەوڵی
دۆزینەوەی ئەوانەدان كە ئیتڵاعاتی ئێرانن‌و هەندێك
لەوانە بە پلانی زۆر مەترسیدارەوە گیراون، لەوانە؛
ژەهراویكردنی سەرچاوەی ئاوی پێشمەرگەكان وەكو ئەوەی لە
قەزای كۆیە‌و شارۆچكەی باینجان روویدا بەرامبەر بە
پێشمەرگەكانی دیموكرات‌و شۆڕشگێڕان‌و پلانی تیرۆركردنی
سەركردەكان‌و رێبەرانی حیزب. ئەو بەرپرسە ئاماژەی بەوەدا
كە ئەوانیش لە رێگەی هەندێك سەرچاوەی خۆیانەوە بۆیان
دەركەوتووە كە (جیابوونەوەی ناو حیزبە كوردییەكانی
ئێران) پلانێكی ورد‌و كاربۆكراوی ئیتڵاعاتە. ئەو بەرپرسە
وتی: «لەدوای تیرۆركردنی ژمارەیەك سەركردەو رێبەرو
كادیرو ئەندامەوە، ئیتڵاعات گەیشتە ئەو بڕوایەی تیرۆری
كەسەكان نابێتە هۆی تواندنەوەو پساندنی خەباتی ئەو
حیزبانە، هەربۆیە لەبری ئەوە پلانی تیرۆری جەستەی
حیزبەكانیان داڕشتووە لەبری جەستەی كەسەكان، كە بەداخەوە
هەتا رادەیەكی زۆر توانیویانە لەم پلانەیاندا
سەركەوتووبن.»
سێیەم: كونسوڵخانەو قەرارگاكان
دەزگای ئیتڵاعات هەر بەوەوە نەوەستاوە كە لە كوردستاندا
چالاكیی هەواڵگری بكات، بەڵكو بەشێك لە دامودەزگا
هەواڵگرییەكانیشی بۆ هەرێمی كوردستان گواستووەتەوە.
ئەگەر لە وڵاتانی دیكەدا نەریت بێت كە لە هەموو
باڵیۆزخانەو كونسوڵخانەیەكدا كارمەندێكی پایەبەرزی
هەواڵگری هەبێت، ئەوا بۆ ئێران دۆخەكە تەواو جیاوازە،
چونكە باڵیۆزخانەو كونسوڵخانەكانی لە تەواوی دونیادا
وەك دەزگایەكی هەواڵگری كاریانكردووە لەژێر چەتری
دیپلۆماسیدا. هەربۆیە تەواوی ستافی نووسینگەو
كونسوڵخانەو باڵیۆزخانەكانیان ئەفسەری پایەبەرزی سوپای
قودس‌و ئیتڵاعاتن. لەژێر چەتری ئەم ناوەدا دەتوانن
بەئاسانتر بە كارەكانیان رابگەن، بەتایبەتی كە كارمەندی
دیپلۆماسی بەپێی نەریتی نێودەوڵەتی حەسانەی
دیپلۆماسی هەیە كە هەم ژیانی پارێزراوەو هەم هاتوچۆشی
ئاسانترە، لەسەر ئەم بنەمایەش بوو كە پترایۆس فەرماندەی
گشتیی سوپای ئەمریكا لە عێراق رایگەیاند كە باڵیۆزی
ئێران لە عێراق كازمی قومی ئەفسەری پایەبەرزی سوپای
قودسە. لەم نێوەندەدا ئەوەی لە هەمووی ناسروشتیترەو
جێگای سەرسامییە ئەوەیە كە هەتا پێش پرۆسەی ئازادیی
عێراق، ئیتڵاعات سڵی لەوە نەكردووەتەوە كە بارەگاكانی
لەناو خاكی هەرێمی كوردستاندا بەناوی قەرارگای
رەمەزانەوە بكاتەوە كە دیارە قەرارگای رەمەزان ئەو بەشەیە
لە سوپای قودس‌و ئیتڵاعات كە ئەركی كۆكردنەوەی
زانیاری‌‌و لێكۆڵینەوەو پلان‌و ئەنجامدانی كاری
هەواڵگریی پێسپێردراوە لەناو خاكی عێراقدا.
چوارەم: ئابووری
بەو پێیەی 30%-40%ی پێداویستییەكانی رۆژانەی خەڵك لە
هەرێمی كوردستاندا لە ئێرانەوە دێن، زیاتر لە 150
كۆمپانیای ئێرانی لە هەرێمی كوردستاندا لە بواری
جۆراوجۆردا سەرمایەگوزاری دەكەن. بەپێی لیستێك كە لەلای
گۆڤاری (لڤین)ە، تەنها لە سنووری پارێزگای سلێمانی 86
كۆمپانیای ئێرانی بەڕەسمی تۆماركراون.
تێچوونی چالاكییە هەواڵگری‌و سیاسی‌‌و سەربازییەكانی
سوپای قودس‌و ئیتڵاعات، مانگانە لە 100 ملیۆن دۆلار
تێدەپەڕبێت، بەڵام لە هەمانكاتدا ئەم دەزگایە بۆ خۆی
بنچیینەیەكی ئابووریی گرنگی هەیەو لە چەندین بواردا
سەرمایەگوزاری دەكات. بەپێی توێژینەوەیەك كە ساڵی 2004
لە زانكۆی تاران ئەنجامدراوە، داهاتی ساڵانەی سوپای
قودس دوانزە ملیار دۆلار بووە. هەروەها بەپێی
توێژینەوەكانی ساڵی 2007، 57%ی نێردەو هاوردەی ئێران‌و
30%ی نێردەی نەوتی ئێران لەلایەن كۆمپانیاكانی سەر بە
سوپای قودسەوە ئەنجامدراون. بەم پێیەش زۆربەی زۆری ئەو
كۆمپانیا ئێرانییانەی كە لە دەرەوەی سنووری ئێران
سەرمایەگوزاری دەكەن سەر بە سوپای قودس‌و دەزگای
ئیتڵاعاتن یاخود پەیوەندییان پێیانەوە هەیە. زۆرجاریش
لەژێر باڵی ئەو كۆمپانیایانەدا كاری سیخوڕییان كردووە،
هەتا ساڵی پاریش كۆمپانیا ئێرانییەكان لەلایەن
دەزگایەكەوە سەرپەرشتیی دەكران بەناوی (ئەمیندارێتیی
گشتیی ئەنجومەنی كۆمپانیا ئێرانییەكان) كە كەسێكی
ئیتڵاعات رێكخەری كارەكانیەتی بەناوی ئاغای (روحانی)،
كە رێكخەری پەیوەندییەكانی نێوان كونسوڵخانەو كۆمپانیا
ئێرانییەكانە. لە هەندێك لەو كۆمپانیایانەدا، تەواوی
كۆمپانیاكەو لە هەندێكی دیكەیاندا تەنها سەرۆكی
كۆمپانیاكە سەر بە ئیتڵاعاتن. لەنێو ئەم كۆمپانیایانەدا
هەندێكیان راستەوخۆ سەر بە ئیتڵاعاتن، لەوانە:
یەكەم: كۆمپانیای ئاریا لوقمان، كە بەرپرسەكەی ناوی
(ئاریامش)ەو ئەفسەری ئیتڵاعاتەو بەشێك لە سەرمایەی
ئیتڵاعات لەڕێگەی ئەم كۆمپانیایەوە دێتە هەرێمی
كوردستانەوە.
دووەم: كۆمپانیای شەهریار، كە تایبەتە بە گواستنەوەی
هاوڵاتیان‌و كۆمپانیایەكی جیهانییەو خاوەنەكەی ئاغای
(رۆحی)یەو لە تاران‌و مەریوان‌و سلێمانی نووسینگەی
هەیە.
سێیەم: كۆمپانیای سەفینەی كۆماری ئیسلامی ئێران، كە
بارەگاكەی لە سلێمانی دەكەوێتە نزیك شەقامی سەهۆڵەكەو
500 كارمەندی هەیەو لەنێوان مەریوان‌و پێنجوێن‌و تەوێڵەو
بیارەو پەروێزخان بازرگانی دەكەن.
پێنجەم: ئەنسارولئیسلام
ئێران بەئاشكرا یاری بە كارتی ئەنسارولئیسلام لە
بەرامبەر ئەزموونی هەرێمی كوردستاندا دەكات‌و بەپێی
هەندێك هەواڵ لەدوا سەردانی نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی
حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ ئێران، بەڕاشكاوی
پێیانوتووە «ئەنسارو تلیاك، بەرامبەر بە پژاك‌و عەرەق»ن.
ئەمەش بەڵگەیەكی روونە كە ئەنسارولئیسلام وەكو دۆسیەیەك
لەلایەن ئیتڵاعاتەوە یارییان پێدەكرێت.
بەپێی ئەو زانیارییانەی كە سایتی (ئیلاف)
بڵاویكردوونەتەوە، ئەنسارولئیسلام لە مەریوان بە
ئاگاداریی ئێران كۆبوونەوە دەكەن لە هۆتێل زرێبارو
لەلایەن كەسێكەوە ئیدارە دەكرێن بەناوی مەلا محەمەدی
قادری‌‌و لەپشتی ئەو هۆتێلەشەوە چەند بینایەك هەیە كە
تایبەتە بە ئەندامانی تاقمی ئەنسارولئیسلام. بەپێی
زانیارییەكانی سایتی (ئیلاف)، لەنزیك شاری مەریوان
سەربازگەیەكی مەشقی ئەنسارولئیسلام هەیە كە راهێنان
لەسەر بەكارهێنانی چەك‌و بۆمبی تەوقیتكراو‌و پەلاماری
پارتیزانیی دەكەن‌و لەلایەن ئێرانیشەوە ئەركی
ئیغتیالات‌و لەناوبردنی هەندێك سەركردەو نەیاری ئێرانیان
پێدەسپێردرێت لەنێو ریزی حیزبە كوردییەكانی عێراق‌و
ئێراندا. كە دواترینیان هەوڵی ئیغتیالكردنی (مەلا
بەختیار)ی كارگێڕی ئەندامی مەكتەبی سیاسیی یەكێتیی
بوو.
شەشەم: تلیاك
بەپێی لێدوانی عەمیدێكی ئاسایشی سلێمانی لە
چاوپێكەوتنێكی پێشووتری (لڤین)دا ئەوان ئاگادارن كە
ناردنی تلیاك بۆ هەرێمی كوردستان لەلایەن ئیتڵاعاتەوە
كارێكی رێكخراوەو دەیانەوێت مادە بێهۆشكەرەكان لە هەرێمی
كوردستاندا بڵاوببێتەوە. ئەمە جگە لەوەی هەرێمی كوردستان
دەكەوێتە سەر یەكێك لە قازانجهێنەرترین هێڵەكانی
گواستنەوەی تلیاك كە (ئەفغانستان ئێران.. كوردستان..
ئوردن یان سعودیە)یە. لە زیندانەكانی هەرێمی
كوردستانیشدا چەندین كەس بە تاوانی بازرگانی بە مادە
بێهۆشكەرەكانەوە گیراون كە زۆربەیان ئێرانین. ئەمە جگە
لەوەی گوماندەكرێت چەند تۆڕێكی مافیایی لە هەرێمی
كوردستان دروستبووبێت بۆ ئەم بازرگانییەو كەسی حیزبی‌‌و
عەشایری گەورە لەپشتیانەوە هەبن كە پەیوەندییان لەگەڵ
ئیتڵاعاتدا هەیە، بەتایبەتی لە ناوچەی هەورامان‌و
هەڵەبجەی شەهید.
حەوتەم: بواری رۆشنبیری
ئیتڵاعات زۆر بەوردیی كار بۆ ئەوە دەكات كە فەرهەنگ‌و
كولتوورو رۆشنبیریی خۆی بەسەر هەرێمی كوردستاندا
بسەپێنێت‌و لەمڕووەشەوە تا رادەیەكی باش سەركەوتوو بووە،
بەتایبەتی لەو ناوچانەی نزیكن لە ئێرانەوە. بۆ نموونە؛
هەڵەبجە، پێنجوێن، قەڵادزێ، سۆران‌و حاجی هۆمەران.
هەروەها كەناڵی ئاسمانیی سەحەر بەتایبەت بۆ هەرێمی
كوردستان ئاڕاستەكراوە، بە بەڵگەی ئەوەی لە تەواوی
هەواڵەكانی ئەو كەناڵەدا ئاماژە بە بارودۆخی شارەكانی
كوردستانی ئێران نادات كەچی 3-4 هەواڵی لەسەر هەرێمی
كوردستان هەیە. بەرپرسی دووەمی یەكێك لە حیزبەكانی
كوردستانی ئێران ئاماژەی بەوەدا كە بەم دواییانە
ئیتڵاعات لە هەوڵی ئەوەدایە لە رێگەی ئەو رۆژنامەنووسە
ئێرانییانەی لە میدیاكانی كوردستاندا كاردەكەن، زانیاری
كۆبكاتەوە. ئەو وتی: «رۆژنامەنووسان بەهۆی پیشەكەیانەوە
دەتوانن بگەنە بەرزترین ئاستی زانیاری، لەبەرئەوە پەنا
بۆ ئەو كەسانە دەبەن.» بەپێی لێدوانەكانی ئەو بەرپرسە،
بەگومانەوە دەڕواننە ئەو رۆژنامانانەی كە ژماِرەیەكی زۆر
رۆژنامەنووسی ئێرانی كاریان تێدادەكەن. هەروەها
تەلەفزیۆنی حیزبە ئیسلامییەكانی یەكگرتوو و كۆمەڵ‌‌و
بزووتنەوە لەژێر هەژموونی تەلەفزیۆنە ئێرانییەكاندان‌و
بەبایەخەوە زنجیرە دۆبلاژكراوە ئێرانییەكان پەخشدەكەن.
