مستەفا هیجری، سكرتێری گشتی حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران، بەراورد بە جارانی پێشوو كە لەبارەی یەكگرتنەوەی دوو لایەنەكەی دیموكرات پرسیارم لێكردووە، ئەمجارە زۆر گەشبین دیاربوو. ئەو هیوادارە لەسەردەمی سكرتێریی خۆیدا ئەو ناكۆكییە نێوخۆییەی حیزبی دیموكرات كۆتایی بێت‌و دەشڵێت وڵاتانی ئەوروپاییش داوایان لێكردوون ریزەكانی حیزبی دیموكرات یەكبخەنەوە.
رووداو: هەنگاوەكانی یەكگرتنەوەی هەردوو لایەنەكەی دیموكرات بەكوێ گەیشتوون؟
مستەفا هیجری: ئێمە پێشنیازمان كردووە بنەما‌و پەسەندكراوەكانی كۆنگرەی 13ی حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران كە دوایین كۆنگرەی پێش جیابوونەوە بوو، راپۆرتی كۆنگرەش كە بە تێكڕای دەنگی ئەندامانی بەشدار پەسندكرا، بكرێنە بناغەی دەستپێكردنی وتووێژەكانی نێوانمان‌و ئێستاش لە پەیوەندی لەگەڵ ئەو پرسە دانوستاندنەكان درێژەیان هەیە‌و بڕیاریشە لە داهاتوودا دەفتەری سیاسی هەردوو لایەن بە بەشداری سكرتێرەكان كۆببنەوە.
رووداو: لەسەردەمی سكرتێریی ئێوەدا جیابوونەوەكە روویدا، هیوایەكتان هەیە كە هەر لە سەردەمی سكرتێریی خۆتاندا یەكگرتنەوە رووبدات؟
مستەفا هیجری: بەڵێ ئەو هیوایە هەیە‌و بێگومان وەك چۆن ئەو دابڕانە خەڵكی بێزار كرد، بۆ منیش وەكو بەرپرسێك لە هەمووان زیاتر بەوە ناڕەحەت بووم‌و یەكگرتنەوەیەك كە لەسەر بنەمای دروست بنیات بنرێ‌و زەمینەی ئەوە پێكبێنێ كە جیابوونەوەیەكی دیكە بەو فۆرمە نەیەتە ئاراوە، ئارەزووی منە‌و هەر ئەوە دەتوانێ برینی جیابوونەوە ساڕێژ بكاتەوە.
رووداو: مەترسی ئەوەتان هەیە كە حكومەتی ئێران كۆسپ بخاتە بەردەم پرۆسەی یەكگرتنەوە؟
مستەفا هیجری : كۆماری ئیسلامیی ئێران نەیارێكی بەهێزی ئێمەیە، بۆیە هەمیشە لەدانیشتنەكاندا لەگەڵ ئەو هاوڕێیانەدا‌و هەروەها لە دانیشتن لەگەڵ ئەندامانی رێبەری حیزبی خۆشماندا، جەخت لەسەر ئەوە دەكەمەوە كە ئێمە تاوەكو دوایین قۆناغی وتووێژەكان كە بە ئەنجامێكی كۆتایی دەگەین، باشتر وایە وردەكارییەكان لە راگەیاندندا باس نەكەین. یەكێك لە هۆكارەكانیش ئەوەیە كە من ئاگادارم كۆماری ئیسلامی زۆر بە جیدی بەدواداچوون دەكات بۆئەوەی بزانێ بابەتی یەكگرتنەوە بەكوێ دەگات. ئەگەر رێژیمی ئێران بۆی بكرێ كە بەداخەوە ئیمكاناتیشی زۆرە، هەوڵدەدا كێشە بخاتە نێو پرۆسەی دانوستانەكە. مەبەست لەوەی كە نامانەوێ ئەو شتانە بڵاوبنەوە، ئەوە نییە كە شتی نهێنیمان هەبێ‌و بمانەوێ لە خەڵكی بشارینەوە. ئێمە لەبەر ویستی خەڵك‌و بە قازانجی بزووتنەوەی كورد لە رۆژهەڵاتی كوردستان یەكدەگرینەوە، بەڵام هاوكات كە خەڵك دۆستمانە‌و پێی خۆشە یەكگرتوو بین، كۆماری ئیسلامیش نەیاری ئێمەیە‌و كەڵك لەو باسكردنانە وەردەگرێت.
رووداو: حیزب‌و لایەنەكانی پارچەكانی دیكەی كوردستان بۆ سەرگرتنی پرۆسەی یەكگرتنەوەی ئێوە هیچ هەوڵێك دەدەن؟
مستەفا هیجری: هەروەكو لەسەرەتای جیابوونەوەكە بەڕێز مەسعود بارزانی‌و یەكێتی نیشتمانی كوردستان هەوڵیاندا یەكبگرینەوە، كە بەداخەوە جیبەجێ نەبوو، ئێستاش ئەو حیزب‌و لایەنانەی یەكڕیزیی كوردیان دەوێ، هەمیشە داوایانكردووە‌و هانمان دەدەن یەكبگرینەوە، بەڵام بۆخۆشمان گەیشتوونەتە ئەو قەناعەتەی كە دەبێ یەكبگرینەوە.
رووداو: خالید عەزیزی، سكرتێری گشتی حیزبی دیموكراتی كوردستان ماوەیەك لەمەوبەر كە سەردانی ئەمریكای كردبوو، بە (رووداو)ی گوت كە حكومەتی واشنتن داوای لێكردوون حیزبی دیموكرات یەكبگرێتەوە، ئەمریكا یان وڵاتانی دیكە داوایەكی بەو شێوەیان لە ئێوەش كردووە؟
مستەفا هیجری: تا ئێستا ئەمریكا داوایەكی لەو شێوەیەی لە نوێنەری ئێمە نەكردووە، بەڵام هەندێك وڵاتی ئەوروپایی كە پەیوەندیمان پێیانەوە هەیە، ئەو داوایەیان لێكردووین.
رووداو: دوای جیابوونەوە، هەندێك جیاوازی سیاسیش لەنێوان دوو لایەنەكەی دیموكرات بەدی دەكرێ، ئەوە دوای یەكگرتنەوە بۆتان نابێتە كێشە؟
مستەفا هیجری: ئەگەر رۆژێك یەكبگرینەوە كە هیوادارم وابێ، لەسەر بابەتە جیاوازەكان قسە دەكەین‌و لەنێوخۆماندا دەیانخەینە بەرباس‌و بیروڕایان لەسەر ئاڵوگۆڕ دەكەین. گرینگ ئەوەیە بزانین دوای 35 ساڵ، حكومەتی كۆماری ئیسلامی بۆ هەموو لایەنەكان روون بووەتەوە كە ئەو حكومەتە مافی كورد‌و نەتەوەكانی دیكەی نە بۆ گرینگە‌و نە دەیەوێ لەگەڵیان رێكبكەوێ.
دوای دەستبەكاربوونی حەسەن رۆحانیش وەكو سەرۆك كۆمار‌و سەرەڕای ئەوەی كە هەندێك بەڵێنیشی دان، بەڵام هیچ ئاڵوگۆڕێك رووینەداوە. ئەوان وەكو نەتەوە بە فەرمی دان بە كورددا نانێن‌و هیچ نیشانەیەك لەگۆڕێدا نییە بۆ ئەوەی كە پرسی كورد لە رۆژهەڵات لەرێگەیەكی ئاشتیانەوە چارەسەر بێت. تەنانەت ئەو گوتوبێژانەش كە كاك خالید عەزیزی باسی كردوون، دواتر وەزیری ئیتلاعاتی ئێران رایگەیاند كە لەچوارچێوەیەكی ئەمنیدا بوونە.
رووداو: ئێران كە دەیگوت حیزبەكانی دیموكرات‌و كۆمەڵە هەڵوەشاونەتەوە، هۆی چی بوو باسی دانوستاندنیان لەگەڵ ئەو حیزبانە هێنایەوە گۆڕێ؟
مستەفا هیجری: هۆكاری زۆرن. یەك لەوان ئەوەیە كە دەیانەوێ كێشە لەنێو حیزبەكانی رۆژهەڵاتدا دروست بكەن. كۆماری ئیسلامی بیری لەوە كردووەتەوە كە ئەگەر لەگەڵ لایەنێك قسە بكات، بەوە كێشە‌و ناكۆكی دەخاتە نێو حیزبەكانی رۆژهەڵات. لەلایەكی دیكەشەوە رەنگە ئەوان بیریان لەوە كردبێتەوە كە ئەو جوڵانەوە مەدەنییەی ئێستا پێكهاتووە، بێ كاریگەری بكەن.
رووداو: ئێوە لەبارەی دانوستاندن لەگەڵ حكومەتی ئێران هیچ ناكۆكییەكتان لەگەڵ حیزبی دیموكراتی كوردستان بۆ پەیدا بووە؟
مستەفا هیجری: لەگەڵ ئەوەی كە تاوەكو ئێستا چەندین دانیشتنمان لەگەڵ هاوڕێیانی پێشوو هەبووە، بەڵام هیچكات باسی ئەو بابەتەمان نەكردووە كە بۆ وتووێژتان كردووە یان لەوێدا باسی چیتان كردووە.
رووداو: كۆمەڵەی شۆڕشگێڕی زەحمەتكێشانی كوردستانی ئێران پێشنیازی بە ئێوە‌و چەند حیزبێكی دیكەی رۆژهەڵاتی كوردستان كردووە كە پێكەوە كۆنگرەیەكی نەتەوەیی تایبەت بە رۆژهەڵاتی كوردستان ببەستن، بەباشی دەزانن ئەو كۆنگرەیە ببەسترێ؟
مستەفا هیجری: یەكگرتنی كورد بە پێویست دەزانین بەتایبەت لەسەردەمی ئێستادا. وەكو ئەوكات بۆ كۆنگرەی نەتەوەییش هەوڵی زۆرماندا سەربگرێ ، بۆ كۆنگرەی خۆرهەڵاتی كوردستانیش ئەو بۆچوونەمان هەیە. بەڵام ویست‌و ئارەزوو‌و پێویستی لەگەڵ واقیع جیاوازە كە ئێمە وەكو حیزبێكی سیاسی دەبێ ئەو جیاوازییانە ببینین. گرینگ ئەوەیە بزانین ئەو پرۆژە‌و بۆچوونانە تاوەكو چەند دەرفەتی جێبەجێكردنیان هەیە‌و ئێمە چەندمان هەوڵ بۆ داوە. هەروەك بینیمان كۆنگرەی نەتەوەیی بەهۆی ئەوەی كە بەستێنی بۆ نەڕەخسابوو، سەری نەگرت. كۆنگرەی رۆژهەڵاتیش هەر بەو جۆرەیە. جیابوونەوەكانی نێو كۆمەڵە‌و جیابوونەوە لە حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران كۆسپێك بوونە لەبەردەم نزیكبوونەوەی ئەو حیزبانە‌و هێشتاش نەمانتوانیوە ئەو كۆسپە هەڵبگرین.
ماوەیەك هەوڵماندا بەرەیەك پێكبێنین، بەڵام تێیدا سەرنەكەوتین لەبەر ئەو كێشە‌و ناكۆكییانەی كە جیابوونەوەكان پێكیانهێناوە. پێموایە پێش باسكردنی كۆنگرەیەكی لەوجۆرە پێویستە ئەو حیزبانەی لێك جیابوونەتەوە هەوڵبدەین ئەگەر یەكیشنەگرنەوە، لانیكەم بكرێ لێكنزیك بنەوە‌و پێكەوە كار بكەن. راستییەكەی لەباری سیاسییەوە بە لەبەرچاوگرتنی رەوشی هێزەكانی كوردی ئۆپۆزسیۆنی حكومەتی ئێران، كۆنگرەی خۆرهەڵات لە ئێستادا بە شتێكی عەمەلی نازانم.
رووداو: هەست دەكرێ پەیوەندییەكانی ئێوە لەگەڵ پارتی كرێكارانی كوردستان گۆڕانكاری بەسەرداهاتووە؟
مستەفا هیجری: پەیوەندی ئێمە لەگەڵ پەكەكە پەیوەندییەكی باش بووە‌و كێشەی تێدا نەبووە، بەڵام دوای ئەوەی كە بەهاری رابردوو لەگەڵ بەڕێز جەمیل بایك لە قەندیل كۆبوومەوە، پەیوەندییەكان گەرموگوڕتر بوونە‌و تاوەكو ئێستا چەندینجار وەفدی پەكەكە سەردانی ئێمەی كردووە‌و لەبارەی پرسەكانی رۆژ‌و تایبەت بە كورد ئاڵوگۆڕی بیروڕامان كردووە.
رووداو: لەو دواییانەدا وەفدێكی پەكەكە سەردانی كردوون‌و باسی بەستنی كۆنگرەی نەتەوەیی لەگەڵ كردوون، وەڵامتان چی بوو؟
مستەفا هیجری: لەدوایین دیداردا باسی زیندووكردنەوە‌و كاركردن بۆ كۆنگرەی نەتەوەییان كرد. ئێمەش لەگەڵ ئەوە هاوڕاین، بەڵام گرینگ ئەوەیە كە بەستێنی جێبەجێكردنی هەیە یان نا. لە دانیشتنی یەكەمی كۆنگرەی نەتەوەییش لە سەلاحەدین باسمكرد كە گەورەترین بەڵا‌و گەورەترین كۆسپ كە دەتوانێ ئەو كۆنگرەیە بێ ئاكام بكات، پرسی هەژموونخوازییە‌و بەداخەوە دیتمان كە وابوو، تاوەكو ئێستاش هەروایە. تا ئەو كاتەی حیزبێك بیەوێ رێوشوێن بۆ حیزبێكی دیكە دیاری بكا، یان بەشێكی كوردستان بیەوێ رێوشوێن بۆ بەشێكی دیكەی كوردستان دیاری بكات، ئەو جۆرە هەوڵانە سەرناگرن. ئێمە دەمانەوێ كۆنگرەی نەتەوەیی لە خزمەتی نەتەوەی كورددا بێت‌و هەموو بە مافی یەكسان لەو كۆنگرەدا بەشدار بن‌و كۆنگرەكە بە یەكسانی ئاوڕ لە هەموو بەشەكانی كوردستان بداتەوە. لە رەوشی ئێستای سیاسی كوردستاندا ئەوە نابینم‌و وەڵاممان بۆ پەكەكەش ئەوە بووە‌و هیوادارین كە ئەو بەستێنە بڕەخسێت. ئەگەر لایەنێك بیەوێ ئەو كۆنگرە پێكبێ‌و بیخاتە خزمەت ئامانجەكانی خۆی، من دەڵێم سەركەوتوو نابێ، ئەگەر سەركەوتووش بێ نابێتە كۆنگرەی نەتەوەیی دەبێتە كۆنگرەی حیزبێك.
رووداو: دروشمی كۆنگرەی 14 تان كە زیاتر لە شەش ساڵ لەمەوبەر بەسترا، بە جەماوەریكردنی خەبات بوو، توانیوتانە ئەو دروشمە بێننەدی؟
مستەفا هیجری: بەلەبەرچاوگرتنی ئەو رەوشە ئەمنییەی لە رۆژهەڵاتی كوردستان لە ئارادایە‌و ئەو گوشارەی كە لەسەر تێكۆشەرانی كورد لەوێ هەیە، تا رادەیەك خەبات بووەتە جەماوەری. ئێستا دەبینین كە چەندین ریكخراوی مەدەنی‌و NGO پێكهاتوون‌و خەڵك لە هەر دەرفەتێك بۆ دەربڕینی ناڕەزایەتی كەڵك وەردەگرێ. هەر لەو رۆژانەدا لەهەندێك شار خەڵك بۆ پشتیوانی لەزیندانیانی سیاسی مانگرتووی ورمێ دوكان‌و بازاڕەكانیان داخست.
رووداو: بەڵام دەگوترێ ئێوە پەیوەندییەكی باشتان لەگەڵ چالاكڤانانی مەدەنی نێوخۆی رۆژهەڵاتی كوردستان نییە؟
مستەفا هیجری: لەپێشدا دەبێ پێناسەیەكی چالاكڤانانی سیاسی‌و مەدەنی بكەین. بە بۆچوونی ئێمە چالاكڤانانی سیاسی كورد لەنێوخۆ ئەو كەسانەن كە لە هەموو دەرفەتێك كەڵك وەردەگرن بۆ ئەوەی خواست‌و داخوازییەكانی كورد بێننەگۆڕێ‌و هەوڵی بەدیهێنانیان دەدەن. ئێمەش پشتیوانییان لێدەكەین‌و دەمانەوێ بەهێزیان بكەین‌و پێمانوایە كە تێكۆشانی چالاكڤانانی مەدەنی لەنێوخۆی رۆژهەڵات، نەك هەر لەگەڵ حیزبەكان ناتەبا نییە بەڵكو تەواوكەری یەكترین، بەڵام ئەو پشتیوانییە بە ئاشكرا نییە، چونكە دەكەونە ژێرگوشاری ناوەندە ئەمنییەكان. جگە لەوانەش، هەندێك خەڵك بەناوی چالاكی سیاسی لە سەروبەندی هەڵبژاردنەكاندا سەرهەڵدەدەن كە دەیانەوێ رواڵەتی كۆماری ئیسلامی ئێران بڕازێننەوە‌و رواڵەتی دیموكراتیكی پێبدەن‌و بۆ قازانج‌و بەرژەوەندی تاكەكەسی خۆیان، پروپاگەندە بۆ رێژیم دەكەن كە ئێمە ئەوان بە چالاكڤانی سیاسی نازانین.
رووداو: عەلی یونسی، یاریدەدەری سەرۆك كۆماری ئێران بۆ كاروباری پێكهاتە جیاوازە نەتەوەیی‌و ئاینییەكان لەماوەی رابردوودا لەگەڵ ژمارەیەك چالاكڤانی سیاسی كورد كۆبووەتەوە، ئەو دانیشتنانە چ ئاكامێكیان دەبێ؟
مستەفا هیجری: لەوەتای رۆحانی هاتووەتە سەركار‌و یونسی ئەو پۆستەی وەرگرتووە، دوو دانیشتن كراوە: یەكیان لەگەڵ ئەو لایەنەی پێی دەڵێن بەرەی یەكگرتووی كورد‌و یەكێكی دیكەش لەگەڵ ژمارەیەك هەڵكەوتە‌و چالاكڤانی مەهاباد بووە. ئێستا كە جموجۆڵی مەدەنی لە رۆژهەڵات زەقتر بووەتەوە، كۆماری ئیسلامی دەیەوێ لەو رێگەیەوە بڵێ كە سەرقاڵی گوتوبێژە بۆ چارەسەری پرسی كورد.
لەوانەش گرینگتر ئەوەیە كە ساڵی داهاتوو هەڵبژاردنی پەرلەمانی بەڕێوەدەچێ‌و دەیانەوێ بەڵێنەكانیان لەبیر خەڵك ببەنەوە‌و پێیان بڵێن هێشتا كار لەسەر بەڵێنەكانیان دەكەن‌و دەیانەوێ خەڵك رابكێشن بۆ سەر سندوقەكانی دەنگدان‌و ئەو دانیشتنانە لەچوارچێوەی بازاڕگەرمی بۆ هەڵبژاردن دەبینم. پێموانییە بەڵێنەكانی رۆحانیش جێبەجێ بكرێن، چونكە تاوەكو ئێستا چەندینجار بەڵێن بەخەڵك دراوە لانیكەمی داخوازییەكانیان جێبەجێ بكەن، بەڵام هەمیشە رەوشی كورد خراپتر بووە.
رووداو: هیچ پلانێكتان هەیە بۆ كاریگەری دانان لەسەر پرۆسەی هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی ئێران؟
مستەفا هیجری: لە دانیشتنەكانی دوایی دەفتەری سیاسیدا باسمان لەوە كردووە كە بەدواداچوون بۆ رەوتی هەڵبژاردنەكە بكەین، بەڵام هێشتا دیار نییە كە چۆن هەڵسوكەوت لەگەڵ ئەو هەڵبژاردنە دەكەین.
رووداو: پێتان باشە دووبارە فراكسیۆنی نوێنەرانی كورد لە پەرلەمانی ئێران پێكبێتەوە؟
مستەفا هیجری: بەڵێ پێمان باشە لە پەرلەمان یان هەر شوێنێكی دیكە كە دەنگی دەبیسترێ، دەنگی كورد بێتە ئارا‌و ستەمەكانی سەر كورد باسی لێبكرێت.
رووداو: بزووتنەوەی كورد لە رۆژهەڵات، ئێستا بەرەوپێش دەچێ یان بەرەو پاش؟
مستەفا هیجری: سەرەڕای هەموو زەخت‌و زۆرێك كە لەسەریەتی، لە هەموو كات زیاتر بەرەو پێش دەچێ‌و نابێ زۆر رواڵەتەكان لەبەر چاو بگیرێن. گرینگ ئەوەیە كە لەژێرەوە خەڵك ئامادەیی هەیە بۆ ناڕەزایی دەربڕین‌و لە هەموو مەجالێك بۆ ئەو مەبەستە كەڵك وەردەگرێ.
رووداو: دابەزینی بەهای نەوت چ كاریگەری لەسەر داهاتووی ئێران دەبێ؟
مستەفا هیجری: رەوشی ئابووریی ئێران رۆژ بەڕۆژ خراپتر دەبێ. رێژەی بێكاری زیاتر بەرزبووەتەوە.
نرخی نان كە پێداویستی سەرەكی رۆژانەی خەڵكە نزیكەی 40 لەسەد بەرزبووەتەوە. راوێژكاری بەرزی رێبەر خامنەیی دانی بەوەدا ناوە كە ئابووریی ئێران بە رادەیەك خراپە تەنانەت ئەگەر گەمارۆكانیش لەسەری لابچن، هێشتا بەهۆی دابەزینی بەهای نەوت لە دۆخێكی خراپدا دەمێنێتەوە. جگە لەوانەش ئێستا كە بەپێی پلان نرخی نەوت دابەزیوە، كۆماری ئیسلامی ئێران زیاتر لەجاران ترسی لێ نیشتووە. رێژەی هەناردەی نەوتی ئێرانیش رۆژ بە رۆژ بەهۆی خراپبوونی چاڵە نەوتییەكان‌و نەبوونی تەكنیكی سەردەمیانەی بەرهەمهێنانی نەوت، كەمتر دەبێتەوە.
ئەوەش لەكاتێكدایە كە ئەو بڕە پارەیەی كە لە فرۆشی نەوت دەبێ وەریبگرێ، بەدەستی ناگات‌و لەجێگەی پارە وڵاتانی وەكو هیند، رووسیە‌و چین كەلوپەل‌و كاڵای پێدەدەن. ئەوانەش بوونەتە هۆكارێك بۆ كەمبوونەوەی زیاتری داهاتی ئێران كە بە لەبەرچاوگرتنی تێچووەكانی ئەو رێژیمە بەتایبەت ئەو خەرجانەی كە كۆماری ئیسلامی لەچوارچێوەی پرۆژەی هەناردەكردنی شۆڕشی ئیسلامی دەیكات، وەكو دابینكردنی تێچووی شەڕی سووریا، پشتیوانی لە حیزبوڵڵای لوبنان‌و حەماسی فەلەستین‌و چەندین گرووپی دیكە، فشاری زۆر خراوەتە سەر ئابووریی ئێران.
رووداو: ئەگەری ئەوە هەیە بەهۆی ئەو كێشە ئابووریانەوە ناڕەزایەتی جەماوەری سەرهەڵبدات؟
مستەفا هیجری: بەڵێ ئەو ئەگەرە لەئارادایە. راستە كۆمەڵێك كەس كە لە ترۆپكی دەسەڵاتدان‌و ئەو وڵاتە بەهەموو شتێكەوە بە هی خۆیان دەزانن‌و گەندەڵی دەكەن‌و خەڵك دەكوژن، بەڵام خەڵكی ئێران وەكو خەڵكی كۆریای باكوور نین كە رێژیم توانیبێتی لە قاڵبیان بدا. خەڵك ناڕازین‌و لەگەڵ زیادبوونی ناڕەزاییەكان نابێ پێمان وابێ كە خەڵك هەروا قبوڵی دەكات، پێموایە دەگاتە خاڵێك كە وەختێك ژیانی بۆ نامێنیتەوە، ئامادەیە خۆشی بەكوشت بدات بۆ ئەوەی كە رزگاری بێت.
