پێوەندی نێوان شێوازی رێبەری‌و کولتووری رێکخراوەیی

majid_-_web_-_taybet_1 پێشکەش بە

25مین ساڵڤەگەری تیرۆری دکتۆر قاسملوو هاورێیانی

(وتاری 20)

لە گەلاوێژی ساڵی 1988 دوای ئەوەی ئێران بڕیارنامەی 598ی نەتەوە یەکگرتووەکان لە لایەن کۆماری ئیسلامی ئێرانەوە پەسەند کراو‌و ئاگر بەس لەنێوان ئێران‌و عێراق راگەیاندرا. کۆبوونەوەیەک لە بنکەی دەفتەری سیاسی حیزب بۆ دکتۆر قاسملوو گیرا. دوای کۆتایی کۆبوونەوە دکتۆر قاسملوو کە وتە‌و کردەوەی وەک رێبەرانی نموونەیی بوو لە کاتی دەرکەوتن لە ساڵۆنی کۆبوونەوەدا کاتێک چاوی بە زبڵێک لە زەوی کەوت زبڵەکەی هەڵگرت‌و ئەوکارە سەمبۆلیکەی بوو بە هۆی ئەوەی زۆربەی ئەو کەسانەی کردەوەی دکتۆر قاسملوویان بینی بەدوای ئەودا دووپاتی بکەنەوە‌و دەوروبەری ساڵۆنی خواردن‌و کۆبوونەوەکانی دەفتەری سیاسی خاوێن بکرێتەوە. بێگومان قاسملوو دەیتوانی بە جیاتی ئەوەی دەست بە کۆکردنەوەی زبڵ بدات بە پێشمەرگەکان یان کەسانی دەوروبەری بسپێرێت پاک‌و خاوێنی بپارێزن. بەڵام ئەو بە کردەوە‌و لە ناو ریزی پێشمەرگەکاندا نیشانی دا کە رێبەرێک دەتوانێت وەک هەموو مرۆڤێکی ئاسایی لە خەمی ژینگەی هاوبەش‌و گەشە سەندنی فەرهەنگی پاراستنی پاک‌و خاوێنی بێت. نموونەیەک کە ئەمرۆ لە ناو رێبەری حیزبدا "غایب"ە .

فەرهەنگی ریکخراوەیی لە هۆیە گرنگەکانی کارکردی رێکخراویە‌و رێبەری کلیلی سەرکەوتنی حیزب لەو بوارەدایە. بۆیە ناسینی پێوەندی نێوان رێبەری‌و فەرهەنگی رێکخراوەیی گرنگیەکی تایبەتی هەیە. بە هۆی ئەوەی کە تا ئێستا لە ناو حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئێراندا‌و بەداخەوە دەتوانـم بڵێم لە ناو حیزبەکانی دیکەی کوردستانیشدا جگە لە پارتی کرێکارانی کوردستان، پرسی فەرهەنگی رێکخراوەیی بە شێوەیەکی پتە‌و ریکوپێک باس‌و لێکۆلینەوە‌و پەروەردەی پێوەندیداری بۆ نەکراوە، پێوەندی نێوان رێبەری‌و فەرهەنگ‌و چاندی رێکخراوەیی کەمتر کەوتۆتە بەر پلان بەرنامەرێژی، کار‌و چالاکیی رێکخراوەکانی کوردی. لێرەدا بە کورتیش بێت پێوەندی نێوان شێوازی رێبەری‌و فەرهەنگی رێکخراوەیی دەخرێتە بەر باس. هەوڵەکە ئەوە دەبێت وەڵامی ئەو پرسیارە بدرێتەوە کە کامەیان کار دەکەنە سەر ئەوی دیکە: چاندی کۆمەڵگا یان شێوازی رێبەریە کە دەبێتە هۆی گۆڕانی فەرهەنگی رێکخراوەیی؟ بە واتایەکی دیکە داخوا رێبەر دەتوانێت فەرهەنگی رێکخراوەیی بخوڵقێنێت یا خود ئەوە کولتوورە کە شێوازی رێبەری لە ناو رێکخراوێکدا دیاری دەکات؟ ژمارەیەکی زۆر لە لێکۆلەران‌و زانایانی بەو بڕوایەن کە تواناییەکانی رێبەرە کە دەتوانێت فەرهەنگی رێکخراوە بگۆرێت‌و تەنانەت چاندێکی نوێ لە رێکخراوەدا وەدی بێنێت. ئێدگار چێن (Edgar H. Schein)، داهێنەری دەروونناسی رێکخراوەیی لەو بڕوایەدایە کە رێبەری بەهێز توانای خوڵقاندنی کولتوورێکی تایبەت بە رێکخراو هەیە.

majid_-_wtar_-_20_-_2

کولتووری رێکخراوە دەتوانێت وەک بگۆڕێک (متغییر) بێت کە لە لایەکەوە فاکتۆری کاریگەری گۆرانکاری یا خود گۆرانکاری دەستدرێژیکار بێت. کولتوور لە روانگەی بگۆڕیەوە بەو واتایەیە کە دەگۆردرێت‌و دەکرێ ئاڵوگۆر بەسەر کەلتوور‌و چاندی رێکخراوە‌و کۆمەلگادا بێت. ئەمەش گرێدراوە بە تواناییەکانی رێبەری. بە واتایەکی دیکە ئەمە رێبەرە کە شوێندانەرە لە سەر فەرهەنگی رێکخراوە. خوێندنەوەی دیکە لەو پێوەندیدە ئەوەیە کە فەرهەنگی رێکخراوەیی بەشێکی جیانەبووە لە تەواویەتی رێکخراوە‌و کە بیرکردنەوە‌و هەستی رێبەر لە ژێر کارگەری ئەودا شکڵ دەگرێت. بەشێکی زۆری ئەندامانی رێبەری حیزب پێرەوی لەو جۆرە بۆچوونە دەکەن‌و بۆیە مێتۆدی رێبەری ساڵانی رابردوو لە ناو حیزبدا بووتە کاردانەوەیەک لە ئاڵوگۆرەکانی ژینگەی دەوروبەر‌و پێبەپێی ئەو سروشتی جیاوازی چینایەتی‌و هەڵسوکەوتی لەسەرەوە بۆ خوارێ بووتە بەشێکی بەرچاو لە فەرهەنگی هەڵسوکەوتی حیزبی.

فەرهەنگی رێکخراوەیی جۆرێک لە ژینگەی کۆمەڵایەتی رێکخراوە کە کاردانەوەی هەیە لە سەر بەرێوەبەری سەرچاوەمرۆڤیەکانی ناو رێکخراو. کولتووری رێکخراوەیی رەنگدانەوەی ئولگوو‌و ئایدیالە رەوشت‌و ئەخڵاقیەکانی نهێنی رێبەرانە لە ناو رێکخراوەدا. زۆر لە نووسەران پێیان وایە کە کولتوور‌و ستراتێژی لە ناو رێکخراوەدا هاوتەریبن. هەندێکی دیکەش فەرهەنگی رێکخراوەیی بە بەرهەمی ستراتێژی رێکخراوە دەبینن. هەرچۆنێک بێت فەرهەنگی رێکخراوە بریتیە لە هۆکار‌و ئەنگیزەکان، بەهاکان، بڕواکان، ناسنامە‌و شرۆڤەی رووداوە گرنگەکانە کە بە پێی ئەزموونی رێکخراوە شکڵ دەگرێت‌و ئەندامانی رێکخراوە خۆیانی لە گەڵ دەگونجێنن.

کولتوورە جیاوازەکانی ناو رێکخراوە دەتوانن کاردانەوەی جیاوازیان هەبێت لە سەر شێوازی رێبەری‌و بەرێوەبەری (مودیریەت)ی رێکخراوەیی. دەکرێ ئاماژە بە سێ جۆر لە فەرهەنگی رێکخراوەیی بکرێت کە کاردانەوەیان لە سەر رێکخراو هەیە: کولتووری گرووپی (هاندەرانە)، کولتووری پێشڤەچوون‌و داهێنەرانە‌و کولتووری لەبەرچاوگرتنی پلە رێکخراوەییەکان (برۆکراتیک). فەرهەنگی گرووپی لە سەر بنەمای مرۆڤگەرایانە دامەزراوە‌و هەوڵ دەدات ژینگەیەکی دۆستانە بۆ ئەندامانی رێکخراوە پێک بێنێت. لەو رێکخراوانەدا کە خاوەنی فەرهەنگی هاندەرانەن ژینگەی کاری رێکخراوەیی دۆستانە، دادپەروەرانە‌و ئەندامان پشتیوانی یەکترن‌و یەکتر هاندەدەن بۆ بڕوا بەخۆبوون‌و بەشداری لە کاروبار‌و رەوتی بەرەوپێش چوونی کارەکان. لە کولتووری داهێنەرانەدا ئەندامان هان دەدرێن بۆ داهێنان‌و هەڵگرتنی ریسکی شێوازی نوێ لە کارەکان داهێنان‌و گەشەپیدان هاندەری ئەندامانە بۆ کار کردن. لەو کولتوورەدا کە سەرنجی ئەندامان زۆرتر بە ستراتێژی‌و ئامانجەکانی رێکخراوە، ئەوان هاندەدرێن بۆ هەڵگرتنی ریسکی گەورەتر‌و داهێنانی نوێتر. لە بەرامبەردا کولتوورێک کە ئەمرۆ لە ناو حیزبی دێموکرات دا باوە کولتووری لە سەر بنەمای ریزبەندی قەوارەکان‌و لەبەرچاوگرتنی پلە‌و قۆناغەکانی رێکخراوەیی‌و جێبەجێ کردنی بڕیارەکان لە سەرەوە بۆ خوارێیە‌و ئەندامان بە کردەوە لە خوارەوە بۆ سەرێ تەنیا ئەرک دارن راپۆرت بە ئۆرگانەکانی سەرەوە بدەن. لە کولتوورێکی وادا کەلە پێداگری دەکاتە سەر برۆکراسی‌و دەسەڵاتی تەواو لە دەست ناوەندی سەرەکی بڕیاردان واتە دەفتەری سیاسی – نەک کۆمیتەی ناوەندی-دایە گۆرانکاری‌و نەرمی نواندن یان "انعطاف پذیری" کارێکی ئەستەم‌و وزەبەرە. لەو کولتوورەدا ئەندام نابێتە گرینگترین سەرمایەی رێکخراوەیی‌و بۆیە لە پێوەندیەکانی ئەندام بەرەو رێبەریدا پشت گوێ دەخرێت‌و زۆر بە دەگمەن وەڵامی رەخنە، پێشنیار یان پێداچوونەوە بە بابەتێک دەبیسرێت.

تێگەیشتن لە پێوەندی نێوان رێبەری‌و کولتووری رێکخراوەدا دەبێتە هۆی بەهێزبوونی شوێندانەری رێبەری. ناسینی شێوازە جۆراوجۆرەکانی رێبەری‌و گونجاندنی ئەو شێوازانە لە گەڵ کولتووری رێکخراوەیی‌و پێکهێنانی ئاڵوگۆڕەکانی پێویست دەتوانێت ببێتە هۆی چالاکتر بوون‌و کاریگەرتر بوونی حیزب. تا ئێستا لە ناو حیزبی دێموکراتدا بە شێوەیەکی سیستماتیک‌و رێک‌و پێک لە پێوەندی لە گەڵ بگۆڕەکانی کولتووری‌و پێوەندی نێوان رێبەری‌و کولتووری رێکخراوەیی کارێکی ئەوتۆ ئەنجام نەدراوە. ئەگەر جاروبار ئاماژەیەکیش لە کۆبوونەوەکان بەو پرسە کرابێت، ئاماژەکان یەک رەهەندی‌و بەشێوەی تاکەکەسی بووە. گرنگیدان بە پرسی رێبەری‌و کولتووری رێکخراوەیی شوێندانەر دەبێت لە سەر ئاستی یەکیەتی تەشکیلاتی‌و رێکخراوەیی حیزب‌و کۆکردنەوەی بنەماڵە لێک بڵاوەکەی دێموکرات لە دەوری یەکتر.

کولتوور‌و شێوازە جیاوازەکانی رێبەری دەتوانن بە شێوازی جۆراوجۆر لە سەر رێکخراو کاردانەوەیان هەبێت. بە گشتی فەرهەنگی رێکخراوەیی لە رێگای شکڵدان بە بایەخ‌و بڕواکانی ئەندامانی ناو رێکخراودا رۆلێکی گرنگ دەگێرێت لە پێکهێنانی هەستی هاوبەش‌و پرۆسەی بەشداری ئەندامان لە بڕیاراتی حیزبی‌و جێبەجێ کردنیاندا.

هەروەک لە سەردەمی قاسملوودا دەردەکەوێ کولتووری داهێنەرانە، کاردانەوەی ئەرێنی دەبێت لە سەر وزە‌و گەشەکردنی رێکخراوەکانی حیزبی‌و گۆرانی شێوازی رێبەری لە رێبەریەکی کۆنسێرڤاتیڤ‌و موحافیزەکار‌و پارێزەری "هەلومەرجی مەوجوود" بۆ رێبەریی گۆرانکاری خوازانە‌و نوێگەرا دەتوانێت ژینگەیەکی تازە لە ناو حیزبی دێموکرات دا بخوڵقێنێت. گۆرانکاری‌و گەشەپیدان پێویستی بیرکردنەوەی نوێ‌و ئامادەیی هەڵگرتنی ریسک دەکات لە پێناو گەشەکردندا. کولتووری نەریتگەرا‌و دامەزراو لە سەر بنەمای بروکراسیەکی قورس کە لەودا مەودای نێوان رێبەری‌و ئەندامان زیاد کراوە تەنیا کاردانەوەی نەرێنی‌و وزەبەری لە سەر حیزب هەیە‌و دەبێتە هۆی بەهێزکردنی هێزی ڕاکردن لە سەنتەر‌و لە دەست دانی تواناکان.

بابه‌تی‌ پێوه‌ندیدار:

قاسملوو رێبەرێک کە سیمای مرۆڤی بە حیزبێکی نەریتی بەخشی (وتاری‌ یه‌كه‌م)

قاسملوو‌و رێبەریی ستراتێژی (وتارى 2)

قاسملوو بەرز کەرەوەی شیانی رێبەریی بە کۆمەڵ (وتارى 3)

هونەری رێبەریی بەها‌و بایەخەکان لە روانگەی کەسایەتی قاسملوویەوە (وتارى 4)

قاسملوو رێبەرێک بۆ پێگەیاندن (وتاری 5)

رێبەری راستی تواناکانی دەوروبەریان بە هێز دەکات (وتارى 6)

گۆڕینی کۆمەڵگا پێویست بە بیرکردنەوەی جیاواز دەکات (وتارى 7)

قاسملوو - رێبەرێک کە به‌دوای رێبەرانی دوارۆژ دەگەڕا (وتارى 8)

قاسملوو‌و رێبەریی دڵان (وتارى 9)

جێگای رێز بوون یان خۆشەویستی هەموو کەس؟ (وتارى 10)

رێبەری چاک، گوێگرێکی هاودڵە (وتارى 11)